به گزارش خبرگزاری حوزه از اصفهان، حجتالاسلام هادی محمودیان بارزی، استاد حوزه و دانشگاه در یادداشتی به مناسبت ایام الله غدیر خم اینچنین بیان میکند:
واقعه غدیر را نمیتوان صرفاً یک حادثه تاریخی دانست؛ بلکه باید آن را طرحی الهی برای استمرار رهبری در امت اسلامی پس از پیامبر(ص) قلمداد کرد. پیامبر اسلام در روز غدیر، امام علی(ع) را به فرمان خداوند بهعنوان «مولی» مؤمنان معرفی کرد. اما این نصب الهی، یک مسئله بنیادین را پیش میکشد: مشروعیت در جامعه دینی بر چه مبنایی استوار است و چگونه نص الهی با خواست مردم درآمیخته میشود؟
مشروعیت؛ از آسمان تا زمین
در اندیشه اسلامی، بهویژه نگاه شیعی، مشروعیت در وهله نخست از جانب خداوند میآید. ولیّ امر، به واسطه نصّ الهی تعیین میشود و این «مشروعیت تشریعی» است. اما برای آنکه این ولایت در عرصه اجتماع تحقق یابد، باید با پذیرش مردم همراه شود. این مرحله دوم را میتوان «مشروعیت تحققی» یا «اجتماعی» نامید.
در چنین چارچوبی، مردم مشروعیتبخش نیستند، اما تحققدهندهی ولایت مشروع هستند. پذیرش مردم به معنای مشروعسازی ولایت نیست، بلکه زمینهساز بروز و اثرگذاری آن است.
غدیر؛ فقط اعلام یا آزمونی اجتماعی؟
پیامبر اسلام در غدیر، با فرمان الهی امام علی(ع) را بهعنوان جانشین خود معرفی کرد، اما این معرفی در فضای اجتماعی و عمومی صورت گرفت. این نشان میدهد که نص الهی در پیوند با افکار عمومی و اراده اجتماعی است. غدیر، هم «اعلام حق» بود و هم «دعوت به پذیرش». به تعبیر دیگر، پیامبر اکرم نه فقط ولیّ الهی را معرفی کرد، بلکه مردم را به مسئولیت خود در قبال این ولایت آگاه ساخت.
آیا ولایت تحمیلی ممکن است؟
ولایت در نگاه اسلامی، صرفاً مدیریت سیاسی نیست؛ بلکه رهبری معنوی، تربیتی و ایمانی است. این رابطه تنها در بستر پذیرش، ایمان و محبت مردمی میتواند شکوفا شود. از این رو، ولایت تحمیلی مفهومی متناقض است. اگر مردم ولیّ الهی را نپذیرند، ولایت تحقق نمییابد، هرچند مشروعیت آن باقی است.
امام علی(ع) پس از واقعه غدیر، بهرغم مشروعیت قطعی، برای مدتها سکوت کرد. این سکوت نه از سر تردید در حق خود، بلکه ناشی از عدم همراهی مردم و نبود زمینهی تحقق ولایت بود.
مردم؛ شریکی در تحقق، نه شریک در مشروعیت
در ساختار فکری اسلام، مردم مشروعیتدهنده ولایت نیستند، اما در بهثمر رساندن آن نقش اساسی دارند. ولایت بدون همراهی مردم به فعلیت نمیرسد. اگرچه امام منصوب از طرف خداوند است، اما جامعه بدون ایمان و معرفت نمیتواند از ثمرات ولایت بهرهمند شود.
از اینرو، پیام غدیر را میتوان چنین خلاصه کرد: نصب الهی، همراه با دعوت مردمی. این یعنی نه دموکراسی صرف، و نه تحمیل مطلق؛ بلکه نوعی تعامل هدایتگرانه میان حقانیت الهی و اراده انسانی.
نتیجهگیری
واقعه غدیر، بنیان یک نظریه دینی در باب مشروعیت است؛ نظریهای که در آن، اراده الهی از راه نص پیامبر، ولیّ را معرفی میکند و از سوی دیگر، مردم را دعوت مینماید تا آگاهانه و آزادانه آن را بپذیرند. در این نگاه، جامعه دینی بر پایه پیوند میان «هدایت آسمانی» و «پذیرش زمینی» شکل میگیرد.
ولایت، هرچند از آسمان نازل میشود، اما در زمین با مشارکت، فهم و ایمان مردم به بار مینشیند. بنابراین، نه ولایت تحمیلی ممکن است، و نه ولایت مردمی بدون اتصال به آسمان، مشروع خواهد بود.
نظر شما