به گزارش خبرگزاری حوزه، اولین نشست از سلسله نشست های گزارش علمی کنفرانس مجمع جهانی فقه اسلامی به همت دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در شهر مقدس قم برگزار شد.
در نشست اول از این سلسله نشست که روز یکشنبه مورخ ۶ مهر ۱۴۰۴ در محل پژوهشگاه مطالعات تقریبی مجمع تقریب مذاهب برگزار شد حجج الاسلام والمسلمین سیدنورالدین شریعتمدار و مرتضی ترابی از اعضای هیئت اعزامی به قطر و از اساتید دروس خارج حوزه علمیه به طرح مسئله پرداختند.
در این نشست که با حضور جمعی از فضلا و اساتید حوزه علمیه قم از جمله حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، نماینده ایران در مجمع جهانی فقه برگزار شد، موضوع «دلیل استصحاب: مبانی، گستره و کاربست» طرح و بررسی شد.
حجت الاسلام والمسلمین نورالدین شریعتمدار جزایری ابتدا با بیان اینکه استصحاب، نقش مؤثری در استنباط مسائل نوظهور و نوپدید دارد، گفت: این مسائل سابقه وجودی نداشته است و پیدایش آن در زمان کنونی است و مردم نیازمند راهنمایی و آموزش حکم شرعی آن هستند. این تبیین و استخراج حکم این مسائل هم نیازمند پژوهش و تحقیق متناسب با خود است.
وی افزود: این مسائل در گذشته از لحاظ شرعی تبیین نشده بود و فقها هم آن را دنبال نکرده بودند چون نیاز به آن در بین مردم وجود نداشت ولی در آینده صدها موضوعات نوظهور علاوه بر مسائل کنونی پیدا خواهند شد و باید بحثی فراخور آن صورت بگیرد
حجت الاسلام والمسلمین شریعتمدار جزایری گفت: در این نوع تحقیقات باید کارشناسان علوم دینی از کارشناسان موضوعشناسی احکام کمک بگیرند؛ در مقاله پیشنهادی بنده به کنفرانس سال ۱۴۰۴ مجمع فقهی اسلامی در قطر، دلیل استصحاب و تطبیقات آن در مسائل نوظهور ارائه شد. بنده معتقدم یکی از ادله فراگیر و قابل اعتماد که در این عرصه یعنی مسائل نوپدید کارگشا است دلیل استصحاب است و استنباط حکم را تسهیل میکند.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: استصحاب دلیلی است که همگان یا اکثریت پذیرفتهاند و نیاز به آن بر هیچ فقیهی پوشیده نیست لکن باید در این مسئله نهایت دقت را داشته باشیم و میزان حجیت آن و موانع اجرای آن را شناسایی کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین شریعتمدار با بیان اینکه مفهوم استصحاب در لغت و در تعریف شیعه و سنی تفاوت دارد، اظهار کرد: حقیقت استصحاب، اقسام استصحاب و تاکید بر حجیت تمام اقسام استصحاب، وجه تمایز میان این قاعده و قواعد مشابه مانند قاعده مقتضی و مانع و ... از موضوعاتی است که در مقاله به آن پرداخته شد.
وی بیان کرد: تعارض یا تزاحم استصحاب با ادله دیگر هم از موضوعات این مقاله است؛ یعنی گاهی استصحاب با خودش در تعارض است و گاهی هم استصحاب با ادله دیگر در تضاد است که ما در مقاله موارد تعارض و وجه درمان را هم بیان کردیم. شریعتمدار با بیان اینکه دلیل حجیت استصحاب هم از دیگر موارد مقاله است و برای اثبات آن از عقل و سیره عقلا و روایات بهره بردهایم، گفت: به کار گیری استصحاب در موضوعات نوظهور هم مهمترین و بیشترین بخش مقاله است. مثلا تغییر جنسیت یکی از این موضوعات است که استصحاب در آن کاربرد زیادی دارد
حجت الاسلام والمسلمین شریعتمدار جزایری با اشاره به انواع تغییر جنسیت، تصریح کرد: تغییر جنسیت گاهی برای برادر و خواهر، گاهی برای عمه و عمو و دایی و خاله و زن و شوهر و مادر و پسر و پدر و دختر و .... رخ میدهد. مثلا در تغییر جنسیت بین زن و شوهر سؤالاتی از این دست ایجاد میشود که ارث بین آنان و فرزندانشان چگونه است؟ نفقه کدامیک بر دیگری واجب است؟ نسبت آنان به فرزندان چگونه خواهد شد زیرا پدر، مادر و مادر، پدر شده است. اگر در حال عده، زن تغییر جنسیت دهد آیا اتمام عده واجب است؟ وی اضافه کرد: نمونه دیگر در مرگ مغزی است؛ استصحاب در این مسئله هم نقش مؤثری دارد؛ شخصی که در حال مرگ مغزی است آیا زنده حساب میشود؟ یعنی مالک اموال خویش است؛ زوجیتش با همسرش باقی است یا جزء مردگان است که اموالش باید تقسیم شود. نمونه دیگر پیوند عضو است یعنی اگر بدن میت به انسان دیگری پیوند بخورد حکم طهارت آن چست؟ تزریق خون به بدن انسان زنده چگونه است یا ذبح حیوانات با آلات جدید چه حکمی دارد.
استاد حوزه علمیه گفت: تصرف در زمینهایی که به خیابان تبدیل شده است بدون اینکه رضایت صاحبناش جلب شود. همچنین نماز و روزه در قطب. به کارگرفتن آبهای آلوده و استفاده مجدد از آن هم از دیگر موضوعاتی است که استصحاب در آن نقش زیادی دارد؛ نمونه دیگر استصحاب در ماده ژلاتین است و باید بدانیم حکم استفاده از ژلاتین چون از بدن حیوان مرده درست میشود چیست؟ استاد حوزه علمیه با تاکید بر اینکه قضات حتما نیازمند استصحاب هستند، افزود: نتیجهای که از مطالب این مقاله ارائه شده است چند مورد شامل موارد ذیل است: ۱ .به کارگیری استصحاب زمانی است که دلیل معتبر شرعی نباشد؛ ۲. جمیع اقسام آن حجیت دارد؛ ۳. نسبت آن با دیگر ادله شرعی در تعارض مختلف است و در برخی موارد استحصاب مقدم است. ۴. استصحاب در مسائل جدید به کار گرفته میشود و در احکام جزایی و کیفری نقش مهمی دارد. شریعتمدار به گردهمایی کنفرانس مجمع جهانی فقه در قطر در سال جاری اشاره کرد و ادامه داد: در این جلسه مسائل فقهی و حقوقی و ... در کمال آرامش و احترام متقابل بحث صورت گرفت و نتایج بحث که مورد اتفاق اکثریت یا جمیع بود به عنوان مصوبات کنفرانس به تصویب رسید. وی اضافه کرد: بنده در جلسه با حضور همه شرکتکنندگان عرض کردم که این گردهمایی از الطاف بزرگ الهی است که عامل وحدت برای امت اسلامی است زیرا علمای اسلامی با مذاهب مختلف بهم مرتبط شدهاند. شریعتمدار ادامه داد: نتیجه دیگر کنفرانس مشورت در مورد مسائل مبتلا به مسلمین است به خصوص مسائل نوظهور که جدید هستند و چون موضوعاتش نبوده است مورد بحث فقهای گذشته هم نبوده است. مسائل نوظهور چیزی نیست که یک فقیه بتواند به تنهایی جواب دهد و نیاز به کارشناسی گروهی و جمعی دارد و کنفرانس فقه اسلامی توانایی این کار را دارد. وی با اشاره به برخی از مصوبات کنفرانس هم گفت: از جمله مهمترین مصوبات این است که استصحاب بقای همان حکم ثابت است نه حکم جدید و اگر در سابق چیزی بوده است با استصحاب هم خواهد بود. استصحاب نقش مهم در مسائل نوپدید و احکام جزایی و کیفری و قضاوت و ... . استاد درس خارج حوزه با اشاره به ضوابط به کارگیری استصحاب، ادامه داد: مجتهد باید یقین پیدا کند که دلیلی برای موضوع وجود ندارد؛ استصحاب چون دیگر ادله شرعی حکم واقعی ارائه نمیدهد. شریعتمدار با اشاره به وظیفه حوزه علمیه در مواجهه با موضوعات نوپدید و مسئله استصحاب، اظهار کرد: مسئولیت ارشاد مردم بر دوش حوزه است و حوزه در این تحولات نباید از دیگران عقب بیفتد و باید راههای جدید برای استخراج احکام شرعی باز کنند. علمای شیعه از ابتدا کوتاهی نکرده و همیشه به روز بودهاند و از عهده آن برآمده اند و در این دوره هم باید احساس مسئولیت بیشتری صورت بگیرد. وی تاکید کرد: بنابراین موضوعات گوناگون و انبوه موجود و مسائل آینده به کارشناسی نیاز دارد و حتی کارشناسی در علم مختلف دیگر هم لازم است. مقام معظم رهبری هم بر پیشرفت حرکت اجتهادی در حوزه تاکید کردهاند و باید مراکزی برای تربیت نیروهای مهذب و تولید نظامات اجتماعی ایجاد شود.
حجت الاسلام والمسلمین مرتضی ترابی که دومین سخنران این سلسله نشست بود با اشاره به ضرورت وجودی این مجامع، و ضرورت حضور در میادین علمی گفت: اولا امروز پیشرفتهای تکنیکی در زمینههای مختلف پزشکی و تکنولوژیکی اتفاق افتاده؛ و دوم اینکه پیشرفت در علوم انسانی های انسانی نیز امروزه گسترده است، و مطلب سوم اینکه با به وجود آمدن سازمان های بین المللی و حقوق بشری آنها به اعمال نظر و حتی اعمال فشار به کشورهای مختلف مبادرت می کنند مثلا حذف اعدام و مثل این امور که گاهی وارد حیطه مسائل مستهجن از منظر اسلامی هم میشود؛ ترابی افزود این مسائل نشان میدهد که ضرورت دارد حوزه علمیه در میادین حضور داشته باشد. وی افزود: دو برخورد و مواجهه با این مسائل وجود دارد؛ یکی انفعالی و اینکه ما باید کنار بکشیم و بگذاریم قوانین بین المللی مصوب شود و میگویند اسلام نظام ندارد اما مواجهه دیگر فعالانه است یعنی علاوه بر پاسخ به مسائل جدید با کشف و ارائه نظریات جدید باید ثابت کنیم که اسلام بهترین راه حل را دارد و ما معتقدیم که فقه شیعه و معارف اسلامی این غنا را دارد که بتواند در همه عرصهها پاسخگو باشد و شبهات را جواب بدهد و جوهر فقه را متجلی کند و چنین نهادهایی هم با این نگاه تاسیس شده است و جمهوری اسلامی ایران هم در ۲۶ دوره آن حضور فعال داشته است. استاد حوزه علمیه تصریح کرد: برداشت بنده این است که چون باب اجتهاد در شیعه مفتوح است ما دستمان باز است؛ مثلا آیتالله خویی چهار نوع تعریف برای استصحاب قائل است.
استاد حوزه با اشاره به کنفرانس مجمع فقهی در قطر، اضافه کرد: مباحث ما در کنفرانس مورد توجه زیادی قرار گرفت و با احترام با ما برخورد داشتند و این نشان دهنده توفیقات در فقه و اصول شیعه است. وی افزود: نکتهای که باید تاکید کنیم این است که ما این مباحث را نباید به صورت انتزاعی بحث کنیم بلکه باید با مسائل نوپدید ربط دهیم تا رشد علمی ایجاد شود و طلاب هم انگیزه بیشتری برای دنبال کردن آن داشته باشند. ترابی با باین اینکه ما ۲۵ مورد استصحاب را در ابواب مختلف مطرح کردهایم، گفت: از جمله در زمینه تغییر جنسیت تاکید بنده این است که این کار اساسا ممکن نیست و فقط در افرادی که تراجنسیتی هستند و بدنشان مردانه و تمایلات زنانه دارند و برعکس چنین چیزی ممکن است. وی اظهار کرد: در تغییر جنسیت اصلا نمیتواند کروموزومهای زن و مرد را تغییر دهد و خداوند در تمام ۲۶۰ میلیارد سلول زن کروموزوم زنانه و در مرد مردانه قرار داده است و تغییرات فیزیولوژی هم عمدتا قابل تغییر نیست. ترابی تصریح کرد: اکثر مراجع و رهبر انقلاب هم تاکید دارند که این کار ممکن نیست لذا در استفتاء فروض را غیرقابل تحقق میدانند.
لازم به ذکر است که نشست های بعدی این سلسله نشست با موضوع بررسی مقالات و گزارشات کنفرانس مجمع جهانی فقه در دوحه در هفته های آتی نیز برگزار خواهد شد که زمان دقیق آن متعاقبا اعلام خواهد شد.
نظر شما