مقام معظم رهبری، سال‌های آغازین طلبگی خود را در این مدرسه  سپری کرده است و از «الموذج تا پایان مغنی» را در این مدرسه خوانده‌اند و سال‌های حضور در این مدرسه را دورانی خاطره‌انگیز توصیف کرده‌اند.

 این مدرسه، موقوفه مرحوم سلیمان خان اعتضادالسلطنه است. سلیمان خان قاجار قوانلو در سال 1183 هجری قمری در شيراز متولد شد. پدرش محمدخان از اميران حکومت قاجار بود و این انتساب به حکومت قاجار موجب شد که سلیمان خان در هفدهسالگي از سوی آقامحمد خان قاجار به سرداري لشگري منصوب شود.

وی پس از این به دلیل خدمات فراوان به اعتضادالدوله ملقب و مسئولیت امور ماليات گيلان را عهدهدار شد. حضور سلیمان خان در جنگهای پرشمار دورة آقامحمد خان قاجار، او را به چهرة لایق و باکفایتی تبدیل کرد که در سال 1204 قمری به اعتضادالسلطنه ارتقا یافت.

اگرچه تاريخ دقيق تأسيس مدرسه «سلیمان خان» روشن نيست، ولي به این علت که بيشتر فعاليتهاي وی در بين سالهاي 1200 تا 1211 هجری قمری بوده است - به احتمال فراوان- وقف و تأسیس این مدرسه نیز در همين سالها انجام شده است. پس از افتتاح مدرسه تا سال 1220 قمری که واقف در قید حیات بود، خود او توليت مدرسه را بر عهده گرفت و براي ادارة امور اجرايي و پيشبرد فضاي تعليم و تربيت آن از عالمان و روحانيان سرشناس بهره برد؛ بهطوريکه بنا بر لوح سنگي باقیمانده در مدرسة قديم، در طی دوران قاجار این مدرسه در کمال رونق و شکوفايي و داراي استادان و طلبه‌های فاضلی بوده است.

با درگذشت سليمان خان قاجار در سال1220  قمری، فرزندش محمدقاسم خان، تولیت مدرسه را بر عهده گرفت و با تلاش و اهتمام مخصوص در رونق مدرسه تلاش کرد. با توجه به نوشتة لوح سنگی، پس از فوت محمدقاسم خان از رونق و آباداني مدرسه بهشدت کاسته شد. وضعیتی که تا سال 1257 هجری قمری، همزمان با بازدید نصرالله خان، فرزند محمدقاسم خان قاجار ادامه داشت. وی که براي زيارت مرقد مطهر امام هشتم به مشهد آمده بود، با ديدن اوضاع مدرسه به تعمير و آباداني مدرسه همت گمارد و با اختصاص موقوفات فراواني به مدرسه، ادارة آن را عهدهدار شد. پس از نصرالله خان، توليت مدرسه بر عهدة اميرمصطفي خان مشيرالسلطنه قرار گرفت و سپس فرزندش مهندس عليرضا سليماني متولي مدرسه شد. در دورة تصدي مهندس عليرضا سليماني، مرحوم حاج ميرزا احمد کفايي، فرزند آخوند خراساني به امور مدرسه اشراف داشت و سالها در اين مدرسه به فعاليت علمي و مذهبي پرداخت. ميرزا احمد کفايي با استفاده از فضای مدرسة سلیمانیه، در پايهگذاری هيئتهاي مذهبي خراسان نقش بسزایی داشت و پس از سالها اختناق در حکومت پهلوي، نخستین مجلس عمومي عزاداري و سینهزنی حضرت سیدالشهدا(ع) در خراسان در اين مدرسه تشکیل شد.

پس از فوت حاج ميرزا احمد کفايي، تا پیروزی انقلاب اسلامی، تصدی امور مدرسه بر عهدة مرحوم آيت‌الله سيد زينالدين سبزواري، امام جماعت مسجد گوهرشاد بود. با پيروزي انقلاب اسلامي نیز، این موقوفات زير نظر سازمان اوقاف و امور خيرية استان خراسان رضوي، توسط مرکز مديريت حوزة علميه خراسان اداره می‌شود.

موقوفات مدرسة علمیة سلیمانیه

از آنجا که فعالیتهای علمی و اجرایی یک مدرسة علمیه هزینههای فراوانی دارد، واقفان این بنا با هوشمندی و سخاوت، موقوفاتی را به این امر اختصاص دادهاند که بر اساس اسناد موقوفات میتوان به دو دانگ از قرية حصار امير در کاشمر، هشت دانگ از هشتاد دانگ قنات بغ تپة سلطانية کاشمر، دکان‌های متصل به مدرسه، يک باب منزل در پشت مدرسه، شش دانگ داير و باير قرية شاه طره و یک رشته قنات که مبدأ و چاههای آن در اراضي هاشم‌آباد و قسمتي از چاههای آن در ازاي قرية گلدسته واقع شده با حق آب از رودخانة کرج و کن اشاره کرد. ازاینرو بیشتر هزينههاي مدرسة سلیمانیه از طريق موقوفات آن تأمين مي‌شود.البته بخشی از این موقوفات مانند دکان‌های متصل به مدرسة قديم که در طرح توسعة حرم مطهر از بين رفته است یا موقوفات دیگری که در طول تاريخ به دلايلي دور از دسترس شده، با تلاش فراوان در سالهای گذشته احیا شده است.

مفاخر سلیمانیه

آخوند خراسانی

آخوند خراساني در دوازده‌سالگي وارد حوزة علميه مشهد شد. در مدرسة سلیمان خان حجره گرفت و ادبيات عرب، منطق، فقه و اصول را در حوزة مشهد فرا گرفت. در هجده‌سالگي ازدواج كرد و در 22 سالگي همراه كاروان زيارتي عتبات عاليات، براي ادامة تحصيل رهسپار عراق شد و سال‌ها در درس شيخ انصاري و ميرزاي شيرازي شركت كرد و از زبده‌ترين شاگردان آن دو شناخته مي‌شد.

ملا هادی سبزواری

در سال 1212 هجری قمری در شهرستان سبزوار متولد شد. وی تحصیلات خود را در سبزوار آغاز کرد و سپس در مشهد ادامه داد. در همین ایام به مدت ده سال در کنار بارگاه حضرت رضا(ع) اقامت گزید و در همین ایام، حجره‌ای در مدرسة سلیمان خان داشت. آن‌گاه به اصفهان هجرت کرد و طی هشت سال اقامت در آن ديار از استادان و حکیمان آن ديار بهره‌ها برد. وي سرانجام در سال ۱۲۴۲ هجري قمري به مشهد بازگشت و سالها به تدريس مشغول بود.

آیت‌الله العظمی خامنه‏ای

مقام معظم رهبری، سال‌های آغازین طلبگی خود را در سلیمانیه سپری کرده است. ایشان از انموذج تا پایان مغنی را در این مدرسه خوانده‌اند و سال‌های حضور در این مدرسه را دورانی خاطره‌انگیز توصیف کرده‌اند.

آیت‌الله العظمی سیستانی

آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی به همراه برادرشان سید محمود، حدود هفت سال در سلیمانیه تحصیل کردند. مرحوم استاد مدير شانهچي دراين‌باره مي‌گويد: «آقاي سيد علي سيستاني از طلبه‌های مدرسة سليمان خان بودند که من با ايشان در بعضي دروس شرکت ميکردم و مخصوصاً کتاب مکاسب و مقداري از اسفار را در آن مدرسه با ايشان مباحثه کردم. اتاق وي در سمت راست مدرسة سليمان خان بود».

آیت‌الله اشرفی شاهرودی

من مهر سال 1329 از شاهرود به حوزة مشهد مشرف شدم و تا سال 36 که به حوزة نجف رفتم در این مدرسه مشغول تحصیل علوم دینی بودم. آن زمان‌ها مدرسة سلیمانیه - پس از مدرسة نواب - مدرسة دوم مشهد به شمار می‌آمد.

مدرسه آن زمان‌ها نسبت به خیابان در سطح پایین‌تری قرار داشت و چند تا پله می‌خورد و پایین می‌رفت؛ به همین دلیل مدرسه خیلی رطوبت داشت. مدرسه یک طبقه بیشتر نبود و زیر آن طبقه، یک زیرزمین بود؛ اما این زیرزمین آن‌قدر مرطوب و خیس بود که گاهی رطوبت آن به حجره‌های ما که بر روی آن زیرزمین قرار داشت، نفوذ می‌کرد. طوری که در یکی از سال‌هایی که ما سلیمانیه بودیم، آن‌قدر رطوبت زیاد شد که خوابیدن در کف اتاق‌ها ممکن نبود و مجبور شدیم تخت بگذاریم و روی تخت بخوابیم. معمولاً هر اتاقی یک پستوخانه داشت که طلبه‌ها آنجا آشپزی می‌کردند تا فضای اتاق برای درس و مباحثه و مطالعه و همچنین استراحت باشد.

یادم می‌آید از همان ایامی که وارد این مدرسه شدم، اینجا دارای امتیازاتی بود، مثلاً همان زمان‌ها مرحوم آیت‌الله سید کاظم شاهرودی که برای دیدن ما به مدرسه آمده بودند در یک جلسه‌ای که در ایوان مدرسه تشکیل شد و حدود دو ساعت طول کشید از امتیازات ویژة مدرسة سلیمانیه برای ما حرف زدند. ایشان که از حدود چهل سال پیش از آن زمان، مدرسه را می‌شناختند، شرح مفصلی از مدرسه به ما دادند. از دورانی که خودشان طلبة مدرسة سلیمانیه بودند. از امتیازات این مدرسه که ایشان هم به آن اشاره داشتند، محیط آرام و معنوی و دلنشین مدرسه بود و طلبه‌های مهذب و مؤمن و کوشا و درس‌خوانی که در این مدرسه مشغول تحصیل بودند.

آیت الله احمد کفایی (فرزند آخوند خراسانی)

 در آن زمان، دولت تمام مدارسی را که طلبه‌های علوم دینی در آن تحصیل می‌کردند، تصرف کرده بود. مدرسة باقریه، مدرسة دخترانه شد و مدرسة دو در را بسته بودند و مدارس دیگر را قشون گرفته بود و در آن مشق می‌کرد. هیچ کس حق نداشت روضه بخواند، مجالس روضه‌خوانی تشکیل دهد یا در ایام سوگواری دسته راه بیندازند. اما من بیرونی خود را در مدرسة سلیمان خان (سلیمانیه) قرار دادم و این تنها مدرسه‌ای بود که من نگذاشتم به تصرف دولتیان درآید. تمام دولتیان و رجال وقت خراسان که از تشکیل هیئت‌های مذهبی و به راه افتادن دسته‌ها وحشت‌زده بودند، با من مخالفت می‌کردند؛ ولی من از صبح تا سه به غروب در مدرسة سلیمان خان ایستادم و دسته‌ها آمدند و از جلوی من رد شدند. در آن وقت نایب‌التولیة خراسان و عدة دیگری خواهش کردند که از این کار خودداری کنم؛ ولی به حرف آنها که ناشی از ترسشان بود، اعتنایی نکردم و در مدرسة سلیمان خان روضه‌ای تشکیل دادم و خلق خدا هم از آن استقبال کردند و سیل جمعیت به سوی مدرسه سرازیر شد. از آن زمان مدارس و مساجد و جاهای دیگر، مجالس روضه و تعزیة اباعبدالله الحسین را در دهة محرم و صفر برگزار کردند و در این ایام، مرحوم شیخ عباس تربتی نیز به مدرسة سلیمان خان می‌آمد و شب‌ها در این مدرسه منبر می‌رفت که سیل جمعیت به این مدرسه سرازیر می‌شد.

آیت الله واعظ‌زاده خراسانی

در سال 1321 شمسی به همراه پدرم به ایران بازگشتیم و به توصیة ایشان در مدرسة سلیمان خان حجره گرفتم و تحصیلم را ادامه دادم. من به مدت هشت سال در مدرسة علمیة سلیمانیه رفت‌وآمد داشتم. در آن زمان اجتماعاتی به منظور دریافت پاسخ مثبت دولت مبنی بر آزاد بودن حجاب و جلوگیری نکردن از افراد محجبه و نیز بحث موقوفات، در سراسر کشور انجام شد که حوزویان مشهد نیز در این مدرسه اجتماع کردند.

مدتی مرکز برگزاری محافل روضه‌خوانی در مدرسة علمیة سلیمان خان در دوران رژیم طاغوت پهلوی شده بود که اگر این روضه‌خوانی انجام نمی‌شد، گسترش آزادانة این امر در آن زمان امکان نداشت.

پس از رفتن رضاخان و تجدید حیات حوزة مشهد و مراسم دینی، مرحوم کفایی برای نخستین بار در آن مدرسه، مجالس عزاداری در دهة محرم و صفر برگزار کرد. در همان‌جا خیمه می‌دوختند و گاهی طلبه‌های مدرسه نیز در آن کار شرکت داشتند و واعظان، ذاکران و مداحان به منبر می‌رفتند و مجلس از صبح تا ظهر ادامه داشت. از آنجا که این مدرسه سر راه دسته‌های عزاداری قرار داشت، آنها از چهارباغ داخل مدرسه می‌آمدند و به سینه‌زنی و عزاداری می‌پرداختند. این وضعیت چندین سال ادامه داشت.

دفتر خاطرات  مدرسه سلیمانیه

مقام معظم رهبری در دفتر خاطرات مدرسه سلیمانیه  آورده است

مدرسة شما برای من خاطره‌انگیز است؛ آغاز طلبگی من در مدرسة شما بوده است. وقتی وارد مدرسة سلیمانیه شدم، انموذج می‌خواندم و تا مغنی را در این مدرسه خواندم. اواخر همین مدت بود که مرحوم  نواب صفوی به مشهد آمد در مهدیة مرحوم حاجی عابدزاده جلوس کرد و علما و مردم به دیدنش رفتند. ایشان برای بازدید از اقشار گوناگون مردم، طبقه‌ای را که بیش از همه مورد توجه قرار داد، طلبه‌ها و علما و فضلا بود و گفت من به بازدید طلبه‌ها در مدارسشان خواهم رفت. نخستین مدرسه‌ای که ایشان به بازدید طلبه‌ها آمد، مدرسة سلیمانیه بود که البته آن وقت اسم آن سلیمان خان بود.

مرحوم نواب از بس آوازه داشت، من که آن وقت خیلي بچه بودم- شاید ســیزده یا چهارده‌ساله بودم- خیال مي‌کردم نــواب یك مرد قدبلند، چهارشانه و هیكل‏مند است؛ اما وقتي نواب در حلقة مریدان نزدیك خودش که فداییان اسلام بودند وارد پله‌هاي مدرســة سلیمانیه شد، دیدم یك سید کوچولوي ریزاندام ریزنقش، اما یک گلوله آتش است. ما قبلاً با بقیة طلبه‌ها، مدرس مدرسه را تمیز جارو کرده بودیم. ایشان با همراهانشان به آنجا راهنمایي شد و ایستاد و شروع به صحبت کرد. در آن فضا آن صحبت‌ها، یخ‌هاي متراکمي را که در دل‌ها و جان‌هاي روحانیون آن روز بود و بیشتر از همه، جوان‌ها را فرا گرفته بود، ذوب مي‌کرد.

18/5/80،  دیدار با طلبه‌های مدرسه سلیمانیه.

برترین امتیاز مدرسه سلیمانیه

«بزرگ‌ترین مدرسة علمیه شرق کشور» عنوانی است برای حوزة‏ علمیه‏ای با زیربنای 10200 متر مربع در شش طبقه با متراژ عرصة 2088 متر!

البته این، ویژگی مهم مدرسة سلیمانیة مشهد نیست؛ بلکه امتیاز این مدرسة علمیه را باید در سوابق علمی و انقلابی آن جست. مدرسه‏ای که در اصل، در دورة قاجار تأسیس شده و بزرگانی را در خود پرورده و همواره از مهم‌ترین کانون‌های تربیت و مجاهدت فرزندان حوزه در مشهد مقدس بوده است. مدرسه‏ای که در دوران پهلوی اول و دوم، کانون مبارزه و در دوران دفاع مقدس، محل تربیت طلبه‌های مجاهد و رزمنده بوده است. امروز نیز وجهة همت خود را تحقق منویات امام راحل و امام حاضر قرار داده و تلاش می‏کند توصیه‏های ایشان را نصب‌العین برنامه‏های علمی و تربیتی خود قرار دهد.

ناگفته نماند از آنجا که ساختمان اين مدرسه در طرح توسعة حرم مطهر رضوي قرار گرفته بود، مقرر شد ساختمانی جديد در مکاني نزديک به حرم مطهر برای مدرسة سلیمانیه فراهم شود که با واگذاری 1239 متر از سوی آستان قدس و خرید 849 متر از املاک مجاور توسط سازمان اوقاف، بنای جدید این مدرسه ساخته و در اردیبهشت 92 افتتاح شد.

منبع: حاشیه