آیت الله سید محمد غروی در گفت و گو با خبرگزاری «حوزه» با اشاره به ضرورت نیازسنجی پژوهشی اظهارداشت: مسائل ضروری برای پژوهش فراوان است؛ یعنی جا دارد تا نسبت به همه آنچه که گذشتگان در زمینۀ فقه، اصول، فلسفه، کلام و امثال اینها کارکردند، تحقیق شود.
وی افزود: امروزه یک سری پرسش‌ها و تحقیقات برای ما اولویت دارد که پاسخ‌های جدیدی را می‌طلبد. سؤال‌ها به فرض که ریشه‌هایش در گذشته باشد، امروزه به صورت نو مطرح می‌شود. با توجه به این نکته، باید اولویت‌بندی کنیم که چه سؤال‌ها و موضوعات تحقیقی اولویت دارد یا فعلاً اولویت ندارد.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: با توجه به حجم سؤال‌هایی که امروزه مطرح است و همۀ آن سؤال‌ها نیز از داخل نیست؛ بلکه بیشتر آنها از بیرون مرزها و برای زیر سؤال بردن اسلام و تشیع است، نیازسنجی پژوهش ضرورت پیدا می‌کند.
دبیر دوم شورای عالی حوزه های علمیه بیان داشت: پاسخ به این سؤال‌ها در بسیاری از موارد، تحقیقات جدیدی را می‌طلبد. از سوی دیگر، هر قدر امکانات در این دنیا بیشتر شود، تغییر و تحول در زندگی‌ها نیز افزایش یافته و تکنیک و صنعت رشد پیدا کند، متناسب با این تغییرات، سؤالات جدیدی هم مطرح خواهد شد و طبیعتا این سؤال‌ها نیاز به تحقیقات جدّی دارد؛ مثلاً حوزۀ پزشکی در گذشته سؤالات محدودی را پیش رو داشت؛ ولی امروزه با تحولاتی که در پزشکی پدید آمده، سؤالات فقهی و دینی مربوط به آن هم گسترده‌تر شده، لذا حوزه‌های علمیه باید برای آن پاسخ داشته باشد.
وی ظرفیت حوزه در بسیاری از زمینه‌ها مثل فقه، اصول، فلسفه، کلام، عرفان اخلاق و نظایر اینها را بسیار وسیع برشمرد و بیان داشت: مهم، مسئله‌شناسی است که باید در اولویت قرار گیرد. تشخیص مسئله، تعیین جایگاه آن و اینکه چگونه باید به آن پرداخته و زوایای آن را پژوهش کرد، بسیار مهم است.
آیت الله غروی گفت: امروزه نیازها توسعه پیدا کرده و نمی‌توانیم نسبت به برخی علوم بی‌تفاوت باشیم و بگوییم این مربوط به دانشگاهی‌ها است و ما نباید ورود پیدا کنیم. در حال حاضر در برخی از علوم انسانی، تحقیقات خوبی در خارج از حوزه‌ها انجام شده که البته اکثراً دیدگاه‌ها و افکار بیرون از کشور وارد آنها شده است.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: این دست کارها، وقتی به داخل کشور راه پیدا می کند، می‌تواند بر افراد و فرهنگ کشور تأثیر بگذارد. در چنین وضعیتی است که باید حوزه در این زمینه‌ها ورود نماید، لازمه این ورود هم آن است که نیازها را به خوبی بشناسد تا بتواند برخوردی فعال با آن داشته باشد؛ بنابراین، نمی‌شود گفت که اصلاً نیازی در کار نیست؛ زیرا هر چه که وارد می‌شود، بد نیست؛ بسیاری از چیزهایی که امروزه از کشورهای دیگر وارد زندگی ما شده و از آنها بهره می‌بریم؛ همانند بسیاری از تکنیک‌ها، صنعت‌ها و فراورده‌ها، به گونه‌ای است که اگر یک روز نباشند، زندگی‌ها مختل می‌شود.
عضو جامعه مدرسین یادآورشد: حوزه با علوم، معارف و مبانی عقیدتی و فکری آشنا است. از طرف دیگر، تفکر هم مرز نمی‌شناسد. در نتیجه، حوزه علمیه نمی‌تواند نسبت به این مسائل بی‌تفاوت بوده و نقش صرفاً سلبی داشته باشد.
وی ادامه داد: حوزه باید بداند مثلا روان‌شناسی امروز چیست؟ مشاوره، اصول و فنون مشاوره، روان‌درمان‌گری‌هایی که وجود دارد چیست؟ حوزه باید خود را به قدر نیاز درگیر مسائل اجتماعی، حقوقی و سایر علومی از این دست و اشخاصی را که در هر دو ساحت علوم انسانی و حوزوی دارای تخصص هستند، به این میدان بفرستد.
آیت الله غروی خاطرنشان کرد: اینکه سؤال شود آیا نیاز هست نیازسنجی کنیم یا نه، جوابش مثبت است؛ چون که نیازهای ما گسترش پیدا کرده و رشد در علم، صنعت، تکنیک و علوم انسانی و... بسیار وسیع و گسترده می باشد؛ البته این رشد و توسعۀ علوم، نباید ما را ببلعد و در خود هضم کند.
دبیر دوم شورای عالی حوزه های علمیه گفت: باید بتوانیم با تفکر اصیل خویش که متخذ از کتاب، سنت و علوم عقلی مورد تأیید کتاب و سنت است، در زمینه‌های مختلف با آنها برخورد کنیم. خوبی‌هایی را که امروزه در این علوم و فرهنگ‌ها رقم خورده، بگیریم و بدی‌هایش را کنار گذاریم. الآن در دنیا به اشکال مختلف، اعم از رمان، فیلم و ... در این بارۀ کار می‌شود که چگونه تفکر را به بچه یاد دهیم، چه فلسفه‌هایی را متناسب با ظرفیت کودکان برای آنان تهیه کنیم. اصل این مسئله هم از آنجا ناشی شده که برخی کشورها در محیط‌هایی نظیر دانشگاه با این چالش‌های جدّی مواجه شدند که ساختار ذهنی این جوانان مسئله دارد. لذا به نظر آنها رسید تا فکر افراد را از کودکی اصلاح نمایند.
وی اضافه کرد: روحانیت و حوزه در چنین وضعیتی باید مانند مراقب و دیده‌بان، دائماً تحرکات بیرونی را رصد کرده و ببینند چه کالاهای فرهنگی و اعتقادی وارد شده چه چیزهای بعداً وارد خواهد شد تا بتوانند چگونگی و نوع برخورد و رفتار خود با آن را ترسیم نمایند. پس نیازسنجی، کار بسیار مهمی است؛ البته لازمۀ نیازسنجی این است که بدنۀ حوزه با این علوم آشنایی پیدا کند و روش‌های علمی را بداند.
این استاد حوزه علمیه یادآورشد: امروزه در مواجهه با انبوه سؤالات و موضوعات نوبه‌نو، اول باید خودمان را برای پاسخ به آنها آماده کنیم و این ظرفیت را در حوزه پدید بیاوریم. دوم اینکه باید ببنیم کدام اولویت داشته و بیشتر برای نسل فعلی و آینده ضروری است تا روی آنها تمرکز بیشتری کنیم. بنابرابن برخی مسائل اولویت اول نیستند. در نتیجه، نباید در شرایطی که مسائل مهم‌تری هست، روی آنها سرمایه‌گذاری شود. همچنین باید کاری کرد که فرهنگ اسلامی اصیل بر جامعۀ علمی و غیر علمی حاکم شود.
وی سپس اظهار داشت: در نیازسنجی عملاً باید از روشی خاص تبعیت کنیم. لزومی هم ندارد از روش‌هایی باشد که دیگران مطرح کرده‌اند. البته جا دارد که روش‌های دیگران را هم ببینید که اگر چیزهای خوب دارند، از آنها استفاده کنید؛ ولی می‌توان نیازها و ضرورت‌ها را از خود اهل دانش سؤال کرد و این مستلزم آن است که انسان با افراد درگیر با این علوم یا مطلع از آن مصاحبه داشته باشد.
این استاد حوزه گفت: دستگاه‌های مختلف نظام، مؤسسات و تشکیلات مرتبط، مراکز مشاوره برخی از سازمان‌ها، متخصصان، دستگاه‌های درگیر با مسائل مختلف و نمونه‌های دیگری از این قبیل، می‌توانند در شناسایی نیازهای جامعه به شما کمک کنند. افزون بر این، برخی مسائل و نیازهای عموم مردم را نیز می‌توان از طریق شبهه‌هایی که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مطرح می شود، شناسایی و استخراج نمود.
وی افزود: اگر پژوهش ما درست انجام شود، با توجه به اولویت‌ها نباید بگذاریم پژوهش تکرار شود؛ اما مسئله این است که چه میزان از تحقیقات انجام شده، استاندارد است؟ آیا موضوع تحقیق خوب تدوین شده؟ جوانب موضوع خوب دیده شده؟ آیا به پیشینۀ تحقیق خوب توجه شده و نتایج آن درست ارائه شده است ؟ بنابراین علت و منطقِ تکرار باید روشن شود و این منطق، باید ناظر به حل مسائل کاربردی روز باشد. در بحث‌های خارج فقه و اصول همواره مسائلی که در گذشته مطرح بوده و جای تحقیق دارد. مثلا "عروه الوثقی" و "تحریر الوسیله" را بزرگانی شرح داده و مبانی آن را تبیین کرده‌اند. حال باید اشخاصی ناظر به مسائل جدید کار تازه‌ای روی آنها انجام دهند. طلبه‌ها باید با استفاده از روش‌هایی که بزرگان در ابواب مختلف فقهی به کار بستند، مسائل روز را بررسی کنند.
آیت الله غروی با اشاره به مهم‌ترین شاخص در اولویت‌گذاری بیان داشت: کثرت ابتلا باید از نظر ارزشی سنجیده شود؛ زیرا بعضی ابتلائات اگرچه کثرت دارد؛ ولی اهمیت آن کمتراست. افزون بر ضرورت و کثرت، مسائل اعتقادی در کلانِ دانش اولویت بیشتری دارند.
وی به شیوه های اجرایی اشاره کرد و گفت: یکی از محمل‌ها، رشته‌های تخصصی است. مدارج علمی و سایر پژوهشگران را نیز می‌توان به این جمع افزود. ضمن اینکه این موضوعات صرفاً نباید موقعی به دست طلبه برسد که می‌خواهد پایان‌نامه‌ای بنویسد. بلکه باید دغدغۀ یکی دوسال طلبه قبل از تدوین پایان‌نامه و رساله باشد. این باعث می‌شود از یک طرف انگیزه برای دنبال کردن تحقیق پیدا کند و از طرف دیگر، حول محور مسئله مورد نظر مطالعه کند. در نتیجه، وقتی می‌خواهد برای سطح سه یا چهار طرح‌نامه‌ای بنویسد، دست‌کم نیمی از مطالعات را انجام داده باشد که فصل‌بندی طرح‌نامه بر اساس کلیات ابو البقا نباشد.
نکته دیگری این که نتایج نیازسنجی‌پژوهشی مثل نیازسنجی‌روان‌‌شناسی، در اختیار طلبه قرار گیرد تا مطالعه‌کند، انگیزه بیابد و ذهنش را درگیر مسئله کند. این خیلی مهم است که ذهن بتواند در این رابطه سرمایه‌گذاری کرده و بعد به دنبال این باشد که چه کارها و تحقیقاتی انجام شده است.
