به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، حجت الاسلام والمسلمین حیدر همتی در هفتمین نشست علمی موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) که به مناسبت هفته پژوهش از طریق فضای مجازی برگزار شد، با اشاره به شاخصه‌های رویکرد تمدن به پژوهش، اظهار داشت: یکی از کلید واژه های گام دوم انقلاب اسلامی حرکت به سمت تحقق تمدن نوین اسلامی است. در گام دوم انقلاب اسلامی تمدن سازی و جامعه سازی از عناصر کلیدی و مهم در فرمایشات مقام معظم رهبری است.
وی افزود: در این میان باید دید چگونه پژوهشی می تواند نقش آفرین در تمدن سازی باشد. برخی از پژوهشگاه ها و موسسات به نوعی خودشان را مخاطب فرمایشات مقام معظم رهبری دانسته اند و حلقه های پژوهشی و گروه های پژوهشی را بر پایه تمدن پژوهی ایجاد کرده اند.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع)، ابراز داشت: اولین پرسشی که اینجا مطرح است اینکه چگونه می توان میان پژوهش و تمدن نسبت برقرار کرد. وقتی گفته می شود بحث ساخت تمدن نوین اسلامی، نباید ذهن ها و پروژه های پژوهشی صرفا معطوف به شناخت تمدن، چیستی تمدن و تاریخ تمدن باشد، این ها حل مسئله در حوزه تمدن نیست بلکه باید رویکرد تمدنی درتمام پروژهای پژوهشی حاکم باشد.
وی ادامه داد: حال شاخص‌های رویکرد تمدنی به پژوهش چیست؟ ابتدا لازم است برخی مفاهیم اولیه را تبیین کرد. رویکرد با مفاهیمی مثل دیدگاه و بینش به کار میرود به نوعی نگاهی در پشت صحنه ذهن و اندیشه افراد وجود دارد و قبل از مواجهه با این موضوعات این پیش‌فرض‌ها و این نگاه ها در انسانها وجود دارد و موضوعات مطابق با همان نگاه مورد تحلیل قرار می گیرد.
این استاد و دانشگاه عنوان داشت: به طور مثال موضوعی با رویکرد تاریخی و موضوعی با رویکرد جامعه شناسی و موضوعی با رویکرد فلسفی، دینی، کلامی، فقهی تحلیل می شود. درمیان رویکردها، رویکردی است به نام رویکرد تمدنی یعنی موضوعات از حیث تمدنی مورد تحلیل و ارزیابی قرار می گیرد. این هم یک رویکردی در بحث های مطالعاتی است که کمتر به آن توجه شده است شاید در سال های اخیر با بحث های روشنفکری با رویکرد درون دینی و برون دینی تا حدودی در جامعه گفتمانی پژوهشی جا افتاده است.
وی افزود: وقتی بحث تمدن پیش می آید برخی افراد دنبال گذشته تاریخی خودشان می گردند. یا اینکه دنبال کاروانسراهای شاه عباس و قاجاریه می گردند. مقام معظم رهبری در سخنرانی در دهه هفتاد فرمودند «فرهنگ را اصلاح کنید و دنبال تمدن باشید». یک عده رفتند دنبال احیای کاروانسراهای شاه عباسی در حالیکه رویکرد یک نگاه متفاوت نسبت به موضوعات مختلف است.
حجت الاسلام والمسلمین همتی ادامه داد: دومین مفهوم، مفهوم تمدن است. در بحث تمدن هم اختلافاتی در ارتباط با اینکه تمدن چیست و مولفه های یک تمدن را چه چیزهایی تشکیل می دهند، وجود دارد. گاهی اوقات مولفه های سخت افزاری، گاهی اوقات مولفه‌های نرم‌افزاری تعریف کرده‌اند، گاهی اوقات نسبت تمدن با فرهنگ اختلافاتی وجود دارد ولی باز در اینجا منظور از تمدن تعریف های متداول در این قسمت نیست. وقتی می گوییم رویکرد تمدنی یعنی موضوع را با رویکرد تمدنی نگاه کنیم؟
وی گفت: حال چه ویژگی در نگاه تمدنی است؟ چندین مولفه اساسی در خود تمدن وجود دارد مثلاً اینکه نگاه تمدنی نگاه نظام مند است یعنی از گزاره های متشتت تمدن به وجود نمی آید.به طور مثال گاهی در بحث ها و در چشم انداز نویسی ها و سیاست گذاری ها پیشنهاداتی می دهند مثلا رسیدن به قدرت مهندسی برتر از این رو مثلاً برجی مانند میلاد ساخته می شود تا قدرت فنی و مهندسی را نشان دهد اما در چندین کیلومتر خانه هایی ساخته می شود که ۱۰ سال هم دوام ندارند. این نشان می دهد نگاه های تک گزاره ای نسبت به موضوعات پیشرفت وجود دارد لذا نمی توان پیشرفت تک جهتی را تمدن سازی نامید بلکه همه مولفه ها باید در کنار هم پیشرفت کند.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع)، تصریح کرد: در نگاه نظام مند گزاره های مختلفی که با هم در ارتباط هستند مثل سیاست، اجتماع، اقتصاد و فرهنگ در کنار هم دیده می شود مجموعه ای از نظام ها است. حال اگر در اقتصاد پیشرفت حاصل شود اما در فرهنگ پیشرفت حاصل نشود به آن تمدن سازی اطلاق نمی شود از این رو در رویکرد تمدنی به پژوهش نظام مند دیده می شود.
وی افزود: نکته دیگر در تمدن بحث نیاز انسان است. تمدن در پاسخ به نیاز انسان است. نیاز های هر جامعه در فرایند تحول و تکامل مختلف است اگر تمدنی رضایت و نیازمندی را در جامعه ایجاد کرده باشد ماندگاری و تداوم هم خواهد داشت. حال اگر پژوهش های مختلف یا پروپزال های مختلف را بخواهیم با شاخصه های تمدنی مورد ارزیابی قرار دهیم باید چندین مولفه در این پروپزال ها و در این تحقیق های پژوهشی مورد لحاظ قرار بگیرد.
این استاد و دانشگاه ابراز داشت: حرکت به سمت تمدن سازی نیاز مند ایجاد رویکرد تمدنی است نه ایجاد پژوهشگاه یا نشریه یا گروه علمی در کنار دیگر گروهها بلکه هر آن چیزی که وجود دارد را با رویکرد تمدنی می توان باز خوانی کرد. لذا ما پژوهش را می توانیم با رویکرد تمدنی باز خوانی کنیم. جمع بندی به این صورت است که وقتی میگوییم رویکرد تمدنی به پژوهش، یعنی داشتن رویکرد جامع.
وی ادامه داد: پژوهش تمدنی وقتی مسئله ای را حل می‌کند همه امور را در نسبت با این مساله می بیند. به طور مثال مسئله شما اقتصادی است برای حل آن و نظر درباره آن باید تبعات آن را در فرهنگ، اجتماع و سیاست هم دید. اگر این محورها را دیده باشند می توان گفت این پژوهش یک پژوهش تمدنی است.
حجت الاسلام والمسلمین همتی اظهار داشت: دومین شاخصه داشتن رویکرد کلان است. رویکرد کلان به این صورت است که گذشته، حال و آینده را در نظر می‌گیرد. یعنی در یک مسئله پیشینه گذشته را باید دید، حال را هم باید در نظر گرفت و پاسخی برای آینده را نیز در نظر گرفت.
وی خاطرنشان کرد: سومین شاخصه در ارتباط با رویکرد تمدنی به پژوهش این است که مسئله آن عینی است. یعنی در این رویکرد مسئله خود را از کف خیابان پیدا می کند، این کف خیابان یک کلید واژه در الهیات تمدنی است. امروز در الهیات اجتماعی مسیحی هم استفاده می شود که به آن الهیات خیابانی می گویند، یعنی مسئله را از کف خیابان پیدا می کند. گاهی اوقات در موضوعات مختلف می بینید که دانش پژوهان چه موضوعاتی را انتخاب می کنند، در لابه لای کتابها مسائلی را انتخاب می کنند که کارایی خیلی مناسبی با امروزه ندارد، در زندگی روزمره شما با یک مشکلاتی روبرو هستید که آنها مسئله می‌شود لذا رویکرد تمدنی مسئله خود را از کف خیابان انتخاب می کند. همان مسئله عینی است. بنابراین در ورود به مسئله نیز باید نظریه کلان داشت.
حجت الاسلام والمسلمین همتی در پایان با بیان اینکه توجه به نتیجه گرایی، پیامد گرایی، غایت گرایی و کارکرد گرایی از شاخصه های رویکرد تمدنی به پژوهش است، گفت: از این رو نگرش تمدنی؛ رویکردی است فراگیر و جامع که در آن، تحولات در مقیاسی کلان و در نسبتی با دیگر حوزه ها مورد مطالعه و تحقیق قرار می گیرد و از تحلیل های تک عاملی پرهیز می گردد. در نگاه تمدنی است که مأمن و طریق نهادینه کردن اجتماعی یک فکر، آنهم در گستره ای وسیع، ممکن می گردد، در مقابل؛ نبود نگرش های عینی وتمدنی موجب می شود، مسائل اجتماعی با نگاهی انتزاعی مطالعه شده و راه کار های ذهنی برای حل معضلات تمدنی پیشنهاد گردد. ۳۱۳/۴۲
