به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، دکتر شوقی علام مفتی مصر طی یادداشتی که روزنامه مصری الیوم السابع منتشر کرد، به موضوع آداب علم آموزی از زوایه دینی پرداخت و به نکاتی در خصوص تبلیغ دینی اشاره کرد:
ملت هایی که به دنبال سازندگی و پیشرفت هستند، باید به مفاهیمی که در گذشته میان آنها رایج بوده بازگردند تا از این طریق به اشتباهات گذشته خود پی برده و آن را جبران کنند و در حد توان خود به تقویت نقاط مثبت پرداخته و نکات منفی را نیز در صورت امکان درمان کنند و ابزارهای جدیدی برای پیشرفت و توسعه خود ایجاد کنند.
سخن ما در اینجا از مؤسسه و نهاد مشخصی نیست بلکه شامل تمام بخش های امت می شود؛ از آموزش گرفته تا صنایع و بهداشت و رسانه و مؤسسات دینی که همه برای رضای خدا و سپس به خاطر وطن تلاش می کنند و البته ما این بخش از سخنان خود را به گفتگوی دینی و ابزارهای تجدید و بازنگری در آن اختصاص دادیم تا شاهد یک گفتمان دینی سازنده باشیم که بتواند هم انسان و هم زیرساخت های ما را ارتقا بخشد و تلاش ما بر این است در این مجال از قرآن کریم و رهنمودهای پیامبر(ص) و سلف صالح در جهت سامان بخشیدن به امر امت اسلام بهره بگیریم.
وجه مشترک بین آموزش و سخنرانی دینی
آموزش و سخنرانی دینی وجه مشترکی دارند که عبارت است از اینکه هر دو رسالت اصلاحی دارند و در صدد هدایت به حق و صلاح هستند و هر دو در مقام آموزش مردم و تبیین مسایل مشکل آنها هستند و غایت هر دو، حقیقت می باشد گرچه ممکن است ابزارهای مختلفی داشته باشند.
نهاد منبر، مسئول ارتقای آگاهی مردم است
سخنرانی و منبر دینی امروز به عنوان یک ابزار آگاهی بخش با هدف شرعی خود، مسؤولیت ارتقای آگاهی اقشار مختلف جامعه را بر عهده دارد که یکی از این اقشار طالبان علم و دانشجویان هستند و در این زمینه آداب فراوانی وجود دارد که باید توسط دین برای طالبان علم تبیین شود.
یکی از این آداب این است که خود علم و فراگیری آن هدف دانشجو باشد و در این زمینه هیچ علمی با علم دیگر تفاوت ندارد. مهم این است که منفعت علم به شخص و امت برسد. پیامبر(ص) می فرماید: هرکس در طلب علمی در راهی گام بردارد خداوند او را در راهی از راه های بهشت عبور میدهد. (من سلك طريقًا يطلب فيه علمًا سلك الله به طريقًا من طرق الجنة). همان طور که مشاهده می کنید در این روایت علم و طریق، نکره و مفید عموم هستند یعنی هر علمی و هر راهی به شرط آنکه آن راه پاک و آن علم نافع و سودمند باشد. از این رو سزاوار نیست که از علم به عنوان وسیله ای جهت رسیدن به اغراض ناشایست استفاده شود.
برای اینکه علم و آموزش به ثمر بنشیند و امت از ثمرات آن استفاده کنند این دین است که باید به دانشجویان توصیه کند که به هیچ چیز جز علم مشغول نشوند و آنها را ترغیب کند هر علمی را که برای آنها فایده ای دارد بیاموزند. امام غزالی در کتاب احیاء علوم الدین می گوید: طالب علم باید تمام علوم پسندیده و سودمند را فرا بگیرد و به غایت و مقصد آن دست یابد و اگر عمرش کفاف داد در آن علم متبحر و استاد شود و در غیر این صورت به مهم ترین این علوم بپردازد و آن را به طور کامل فرا بگیرد و از سایر علوم نیز توشه ای بردارد چرا که علوم با هم ارتباط دارند و به هم کمک می کنند و اگر کسی برخی علوم را فرا نگرفته باشد به سبب جهل خود با آن دشمنی می کند که "الناس أعداء ما جهلوا". خداوند متعال میفرماید: (وإذ لم يهتدوا به فسيقولون هذا إفك قديم) (و چون از آن آگاهی ندارند میگویند این دروغی دیرینه است).
نباید میان علم و مکارم اخلاقی، جدایی باشد
نکته دیگر این است گه اخلاق در اسلام عبارت است از قواعد و اصولی که رفتار انسان را سامان می بخشد چرا که پیامبر(ص) فرمود: انما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق. پس یکی دیگر از وظایف دین بیان این مطلب است که نباید میان علم و مکارم اخلاق جدایی باشد و از آنجا که هدف اصلی ادیان آسمانی اخلاق و تعالی بخشیدن به آن می باشد پس علم به عنوان جوهر دین اسلام بیش از هر چیز دیگر باید با اخلاق پسندیده همنشین و همراه باشد و دانشجویان اولویت دارند که مزیّن به صفات اخلاقی پسندیده باشد. یک دانشجو یا یک عالم بی اخلاق چه فضیلتی دارد؟ دانشجو و عالمی که با اخلاق نیست، علم او چه فایده ای می تواند داشته باشد؟! برترین معلم ما رسول خدا (ص) است که ایشان ایمان و اخلاق نیکو را مرتبط می داند چرا که اخلاق در اسلام بسیار پر اهمیت است و هنگامی که از ایشان پرسیدند ایمان کدام مؤمن برتر است؟ فرمود: آنکه خوش اخلاق تر باشد. و در روایت دیگر آمده: بهترین امت من خوش اخلاق ترین آنها هستند.
پرهیز از تکبر؛ از مهمترین لازمه های علوم آموزی
یکی از وظایف منابر دینی در زمینه اخلاق بیان این مطلب است که تواضع و دوری از تکبر در برابر اساتید و همکلاسی ها از مهم ترین صفات و ویژگی های علم آموزی و یکی از ابزارهای مهم تحصیل علم است. روزی به خلیل بن احمد یکی از علمای علم ادبیات عرب و مؤسس علم عروض گفتند: چگونه به این علم دست یافتی؟ گفت: هرگاه به عالمی می رسیدم از او دانشی فرا گرفته و دانشی به او می آموختم. پیامبر(ص) میفرماید: صدقه از اموال نمی کاهد و هر بنده ای دیگران را ببخشد خداوند او را عزیز میگرداند و هرکس برای خداوند تواضع کند خداوند او را بالا می برد.
یکی دیگر از آداب علم آموزی که در دین به آن تاکید شده اختصاص دادن تمام وقت و تلاش فکر خود به علم آموزی است و اینکه هیچ چیز او را از طلب علم باز ندارد؛ چرا که هدف او تحصیل علم و استفاده از آن است و این معنا ندارد کسی به دنبال علم برود اما ذهنش به دنبال امور دیگر باشد یا اینکه به امور دیگری به جز علم آموزی اشتغال داشته باشد که در این صورت باید بداند که وقت خود را تلف میکند.
علم آموزی علاوه بر اینها آداب فراوان دیگری نیز دارد که طالب علم نباید از آنها غافل باشد بلکه باید این آداب را نصب العین خود قرار داده و همواره متوجه آنها باشد چرا که علم قبل از آنکه هدف باشد یک رسالت است و رسالت ها همان طور که گفتیم با فضایل مرتبط است و علم به عنوان یک رسالت با مبارزه با انواع جهل مرتبط است و علاوه بر آن برای جامعه سودمند است و از طریق صاحبان خود به جامعه سود میرساند و فایده این علم هم به دانشجو و هم به جامعه می رسد. از این رو هیچ چیز نباید طالب علم را از وظیفه و رسالت خود باز دارد و تمام تلاش خود را به کار گیرد تا شایسته به دوش کشیدن علم و بهترین سفیر علم در مدرسه و بیرون آن باشد که امتی که قدر علم را بداند سزاوار است که بزرگ ترین امت ها باشد.
