مروری بر منابع مطالعاتی با موضوع امام علی(ع)

حوزه/ تحليل زندگاني ائمه اطهار( عليهم‏ السلام ) از اهميت بسزايي برخوردار است. در اين ميان، تحليل و بررسي زندگاني امام علی( عليه‏ السلام ) درميان زندگاني ساير ائمه اطهار از حساسيت خاصي برخوردار است.

سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» در آستانه فرا رسیدن سالروز شهادت امام علی (علیه السلام) ، به معرفی تعدادی از کتاب های چاپ شده در خصوص این امام همام، می پردازد تا با معرفی برخی از کتب مناسب در زمینه زندگانی امام علی (علیه السلام) ، فرصتی برای مخاطبان در زمینه آشنایی بیشتر با امام اول خود فراهم آید.

فروغ ولایت

کتاب «فروغ ولایت» اثری از آیت‌الله العظمی شیخ جعفر سبحانی است که به سیره و روش حضرت امیر (ع) پرداخته است. نویسنده فرزانه،حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی با تقسیم حیات نورانی حضرت أمیرالمؤمنین علیه السلام به پنج دوره، مهم ترین جریانات زندگی ایشان را ترسیم کرده است. ایشان در این اثر وزین سعی کرده سیر زندگی ایشان را از طرفی گویا و روان حکایت کرده و از دیگر سو کاملا مبتنی بر منابع دسته اول تاریخی و روائی باشد. نکته متمایز این اثر، جامعیت آن است که از همان آغاز زندگی حضرت تا شهادت ایشان، تمام عرصه‌ها زندگی ایشان را در کنار آیات و روایات مربوطه تشریح کرده و در هر مورد به تبیین بعدی از فضائل حضرت می‌پردازد. البته رسالت اصلی این کتاب، ترسیم زندگی شخصی و عادی حضرت است که بخوبی هم از عهده آن برآمده است. این کتاب را موسسه امام صادق (ع) در 860 صفحه منتشر نموده است.

حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه

نویسنده این کتاب آیت الله العظمی جوادی آملی می باشد؛ انسان موجودی است که هم می تواند اوج بگیرد و به مقامهای بالای معنوی برسد، هم می تواند تا حضیض ذلت نیز سقوط کند. برای رهایی از حضیض ذلت و پرواز به اوج عزت نیازمند دو بال اندیشه و عمل است. این دو بال کامل نمی شوند؛ مگر با حکمت و حکمت گوهر گران بهای انسان است که با وجودش انسان در همه جنبه های وجودی خویش اعم از گرایش، دانش، اخلاق و عمل، استحکام و متانت را در خود مشاهده می کند و اگر از انسان جدا و بیگانه شود، انسان در خود گمراهی و ضلالت را لمس می کند و احساس وحشت به او دست می دهد.

کتاب حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه کتابی است که در پنج قسمت با تکیه بر فرمایشات مولای متقیان علی(ع) به تعریف حکمت نظری و عملی و ابعاد آن پرداخته است. در بخش هایی از این کتاب می خوانیم: ... علی بن ابی طالب(ع) هم در حکمت نظری، انسان کامل بود و هم در حکمت عملی. او به تمام معنای کلمه حکیم بود. تا آن جا که ممکن است بشر در سیر تکاملی اش ره پیماید، امیرالمؤمنین(ع) به آن حد رسیده بود... حکمت نظری و حکمت عملی غیر از عقل نظری و عقل عملی است آن ها دو رشته از معارفند و این دو نیرو از نیروهای انسانی است.

پیش گفتار بیان حقیقت حکمت و معرفی حکیم، حکمت، حیات قلب و...، مدخل بیان امتیازات الهی، مهم ترین رسالت پیامبر(ص) و ... حکمت نظری در نهج البلاغه، حکمت عملی در نهج البلاغه و معرفت، محبت و عبادت در نهج البلاغه پنج بخش این کتاب می باشد.

امام علی و خوارج

این کتاب نوشته علامه سیدجعفر مرتضی عاملی می باشد و کتاب مذکور را محمد سپهری به فارسی ترجمه نموده و توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، منتشر شده است.

علامه سیدجعفر مرتضی عاملی به عنوان بزرگ مورّخ زمانه، دارای آثار تاریخی بسیاری است که در عصر حاضر، افقی نو فراروی خواننده قرار می‌دهد که مبتنی بر مبانی کلامی و روائی شیعه است. کتاب «امام علی (ع) و خوارج»، یکی از آثار ایشان است که به کالبد شکافی و جریان شناسی «خوارج» از گذشته تا به امروز می‌پردازد. ایشان با اجتهاد بی‌نظیری که در منابع دسته اول تاریخی و فرمایشات أمیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌کنند، فضای فکری، فرهنگی، سیاسی دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را مورد مطالعه قرار داده و در خلال آنها به مهم‌ترین پرسش‌های تاریخی درباره خوارج پاسخ می‌دهد.

شاید مطالعه این کتاب، انگیزه ها و اهداف تکرار داعش به عنوان خوارج زمان در لباس جدید، را برای شما یادآور شود. لکن مطالعه این کتاب، تخصصی بوده و همانطور که در ابتدا نیز دکر شده است، نظم و چینش کتاب ها در این سیر مطالعاتی، از آسان به مشکل می باشد که باید این مهم، دقت لازم شود.

بررسی علل روانشناختی و جامعه‌شناختی، شکل‌گیری و گسترش این طرز فکر، تحلیل دیدگاه‌ها و روش‌های امام علیه‌السلام برای تقابل با این جریان و در نهایت هم ارزیابی سیاست‌های معاویه در این مورد، از دیگر مباحثی است که این کتاب را «جامعیت» بخشیده و آن را از امثالش متمایز می‌کند.

دانشنامه امام علی علیه‌السلام

این اثر را پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر نموده، مجموعه‌ای کامل و بی نظیر برای محققان تاریخ و سیره أمیرالمؤمنین علیه‌السلام که در شش هزار صفحه و دوازده جلد، با همکاری مبرّزترین مورخان معاصر همچون آیت‌الله جوادی‌آملی، علامه عسکری، سیدجعفر مرتضی عاملی، استاد شهیدی، حجج اسلام دوانی، جعفریان، جاودان و ... زیرن نظر حجت‌الاسلام علی‌اکبر رشاد تألیف شده است. نکته مهم اینکه این اثر صرفا جمع‌آوری مطالب تاریخی نیست، بلکه چینش موضوعات و نقل و تحلیل مباحث مربوطه، مبتنی بر دیدگاه‌های خاص تاریخی و اعتقادی شیعه است. این مجموعه ارزشمند که شامل یکصد و سی مدخل اصلی و حدود سه هزار مدخل فرعی است و بیش از دویست محقق در تألیف آن همکاری داشته‌اند. موضوعاتی همچون: حکمت و معرفت، مبدأ و معاد، نبوت و امامت، اخلاق و سلوک، و همچنین مباحث بسیار مبتلابه حقوق، سیاست و اقتصاد در سیره و دیدگاه أمیرالمؤمنین علی‌ علیه‌اسلام در این کتاب بررسی شده است.

پندهای کوتاه از نهج البلاغه

تالیف هیات تحریریه بنیاد نهج البلاغه که ناشرآن دفتر نشر فرهنگ اسلامی می باشد.

در این کتاب مرواریدهای ناب و درخشانی از اعماق دریای زلال «نهج البلاغه » جمع آوری شده است. کلمات و جملات مجموعه حاضر با ساده ترین زبان ترجمه شده و هر یک با شرح کوتاهی نیز همراه است. توحید و خداشناسی، راز آفرینش انسان و سایر موجودات، شیوه های صحیح زندگی فردی و اجتماعی، مشورت، اندرزپذیری، احترام معلم، شوخی و عقل، صبر و ظفر، اهمیت نماز جمعه و تمرین بردباری، موضوع برخی از جملات برگزیده در این کتاب است.

اختصاصات حضرت علی (ع)

این کتاب، نوشته حسین عمادزاده است که نشر عمادزاده اصفهان ان را به زیور طبع آراسته، کتاب اختصاصات حضرت علی (ع) شرحی است بر ویژگی‌ها و خصایل والای حضرت علی(ع) که اغلب از قول پیامبر اکرم(ص) روایت شده است.

از جمله: "هر که علی را اذیت کند مرا اذیت کرده است"،"ذکر و یاد علی(ع) عبادت است" ، "یا علی ترا دوست نمی‌دارد مگر مومن و دشمن نمی‌دارد مگر منافق" و ....

امام علی (ع) در قرآن

کتاب «امام علی (ع) در قرآن» اثر علامه سیدمرتضی عسگری که موسسه علامه عسگری آن را چاپ نموده است. علامه سیدمرتضی عسگری را می‌توان از معدود افرادی دانست که هم در زمینه پژوهش و هم فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی موفقیت‌های بسیاری را کسب کرده است که از جمله موفقیت‌های ایشان تاسیس حزب الدعوه عراق را می‌توان نام برد. کتاب حاضر در پاسخ به شبهات یکی از علمای بزرگ وهابی است. او که در کتاب خود مساله امامت ائمه(علیهم‌السلام) را مورد تشکیک قرار داده است این سوال را مطرح می ‌کند که اگر امامت تا این اندازه در اسلام مهم است به چه دلیل در قرآن به نام اهل بیت تصریح نشده است. علامه عسگری در این کتاب به این شبهه اساسی با استفاده از آیات قرآن و احادیث مورد قبول اهل سنت پاسخی مستدل داده است و اثبات کرده که اصل امامت در آیات متعدد قرآن ذکر شده است و دلیل عدم تصریح به نام اهل بیت(علیهم‌السلام) در قرآن را بیان می ‌کند.

ده مقاله در حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی

کتاب حاضر نوشته آیت الله مهدی الهی قمشه ای است که توسط نشر قیام چاپ گردیده است. شرح صد کلام از کلمات قصار امیرالمؤمنین با مقدمه آیت‌الله حسن زاده آملی. استاد آیت الله مهدی الهی قمشه‌ای جزء اساتید حکمت و عرفان تهران بوده اند. آیت الله حسن زاده آملی که از سرآمدان حوزه در روزگار ما هستند، در ایام سکونت در تهران و اندکی بعد از آن در کسوت شاگردی ایشان در آمده و کسب فیض نمودند. این کتاب که روزگاری به خامه‌ی جان‌دار استاد نگاشته شده بود با مقدمه شاگردی خلف احیاء شده است.

امام علی(ع) از دیدگاه امام خمینی(ره)

این کتاب نوشته رسول سعادتمند است. امام علی(ع) اعجاز خلقت، مکمل و متمم بعثت، ثمره رسالت و قرآن ناطق است که سخنوران درباره عظمت وجودی اش بسیار سخن گفته اند اما هنوز هم تمام ابعاد وجودی آن حضرت شناخته نشده و در هاله ای از ابهام قرار دارد. امام خمینی(ره) که پرورش یافته مکتب ناب علوی است و همواره تلاش می کرد تا شباهتی میان جمهوری اسلامی و حکومت علوی ایجاد کند، از جمله شخصیت هایی است که درباره این امام همام و ویژگی های فردی و اجتماعی اش سخنانی ارزشمند بر زبان رانده است.

امام علی(ع) از دیدگاه امام خمینی(ره) نام کتابی است که در دوازده فصل به بیان این ویژگی ها از زبان معظم له پرداخته است. در بخشی از آن آمده است: این که این قدر صدای غدیر بلند شده است و این قدر برای غدیر ارج قایل شده اند و ارج هم دارد برای این است که با اقامه ولایت یعنی با رسیدن حکومت به دست صاحب حق، همه این مسایل حل می شود، همه انحرافات از بین می رود. اگر حکومت عدل به پا شود، اگر گذاشته بودند که حضرت امیر حکومتی را که می خواهد به پا کند، تمام انحرافات از بین می رفت و محیط یک محیط صحیح و سالم میشد...

ولادت، جایگاه و منزلت، ولایت و ابعاد شخصیت حضرت علی(ع)، نهج البلاغه، امام علی(ع) در میدان سیاست، حکومت علی(ع) الگوی حکومت اسلامی، علی(ع) الگوی صبر و مقاومت، علی(ع) امام حماسه و جهاد، امام علی(ع) و مخالفان، مسؤولیت شیعه و مرگ از دیدگاه حضرت علی(ع) عنوان های دوازده گانه این کتاب است.

امیرالمؤمنین در شعر شعرا از فردوسی تا امام خمینی(ره)

کتاب حاضر نوشته آیت الله علی دوانی است که توسط نشر رهنمون چاپ شده است.

این مجموعه حاوی قصایدی از 25شاعر و فقیه در ذکر مناقب حضرت علی(ع) است که ابتدا شرح حال مختصری از سراینده و آن گاه نمونه‌ای از اشعار درج گردیده است. برخی از این شعرا عبارت‌اند از: فردوسی، ناصر خسرو، جامی، میرداماد، شیخ بهایی، علامه سمنانی، ملا هادی سبزواری، و امام خمینی رحمت الله علیهم اجمعین. جناب استاد دوانی را همگان به تحقیقات حدیثی و رجال‌شان می‌شناسند ولی در این کتاب کم حجم و دوست داشتنی جدا که سنگ تمام گذاشته‌اند.

متقین (دریافتی از خطبه همام نهج البلاغه)

نویسنده این کتاب سیدمهدی شجاعی است و ویراستار آن حمید گروگان می باشد، که توسط انتشارات محراب قلم چپ گردیده است.
خطبه متقین، یکی از آن نسیم های مسیح آسایی است که به بهانه سؤال معرفت آمیز همام وزیدن گرفته است. این خطبه گذشته از آنکه راه و رسم چگونه زیستن را رقم می زند، جلوه ای از جلوات شخصیت امام علی، علیه السلام، را آشکار می کند. کتاب حاضر دریافت تلالؤئی است از انوار تابناک این خطبه که تشنگان شناخت و معرفت را چهل جرعه از زلال حیات بخش ولایت و صفات و فضائل متقین می نوشاند.

پرتوی از فضائل امیرالمومنین(ع) در قرآن

امیرمؤمنان على(ع) اقیانوس ناپیدا کرانه اى است که جنبه هاى مختلف اخلاق بشرى در آن موج مى زند. شخصیت الهى این پیشواى سترگ به حدّى برجسته است که در کلمات و آثار گوناگون به عنوان الگو معرفى شده است. پیامبر گرامى اسلام (ص) در احادیث فراوانى او را ستوده و به فضائل و مناقبش، تصریح فرموده است. در صدر همه معرفى ها آیاتى است که در قرآن کریم در شأن و منزلت على(ع) و ذکر برجستگى هاى شخصیتى وى آمده است.

این اثر آیات را به ترتیب، نقل و براساس منابع معتبر، شرح و تفسیر کرده است. این کتاب، اثر سید ابوالحسن مطلبی می باشد که توسط موسسه بوستان کتاب قم، منتشر گردیده است.