به گزارش خبرگزاری «حوزه»، پاسخ به شبهات از وظایف مراکز حوزوی و دینی است که این خبرگزاری در شماره های گوناگون به ارائه برخی از شبهات و پاسخ های آن، برگرفته از «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم» خواهد پرداخت.

* پرسش

ملاك برتري انسان بر ساير مخلوقات چيست؟ گفته مي‌شود که اين برتري به خاطر اين است که انسان با اختيار خود خوب و بد را انجام مي‏دهد! اگر ملاک اين است، پس جن هم همين‌گونه است؛ چون جن هم كافر دارد و هم مؤمن. پس ملاك برتري انسان بر جن چيست؟

* پاسخ

قرآن کريم آفرينش انسان را از خاک و آفرينش جن را از آتش و قبل از انسان مي‏داند(1) در برخي آيات قرآن، جن و انس به طور مشترک، مورد خطاب قرار گرفته‏اند و هدف از آفرينش آن‌ها پرستش خدا معرفي شده است(2).

بر خلاف آنچه مشهور در ميان مردم است که آن‌ها را "از ما بهتران" مي‏دانند، انسان از آن‌ها برتر است به دليل اينکه تمام پيامبران الهي از انسان‌ها برگزيده شده‏اند و گروهي از آن‌ها به پيامبر اسلام، که از نوع بشر است، ايمان آوردند و از او تبعيت کردند و واجب شدن سجده در برابر آدم بر شيطان، که بنا بر تصريح قرآن از طايفه جن بود(3) دليل بر فضيلت نوع انسان بر جن مي‏باشد(4).

و اما اينکه ملاک برتري انسان چيست؟ آنچه از قرآن فهميده مي‏شود، چند امر است:

1- علم انسان به اسماء و حقايق جهان هستي و استعداد شگرف او در علم و عمل و قرب الهي.

 قرآن مي‏فرمايد: وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا، تمامي اسماء را به آدم آموخت(5). تعليم در اين مورد جنبه تکويني داشته است؛ يعني خداوند اين آگاهي را در نهاد و سرشت آدم قرار داد، و به اين واسطه فضيلت نوع انسان بر ديگر موجودات اثبات شد. تعليم اين حقايق، به انسان و استعداد او در فراگيري آن‌ها، مخصوص حضرت آدم علي نبينا و آله و عليه السلام نيست، بلکه علم و دانش در نوع انسان، به وديعه گذارده شده و همواره به تدريج، آثارش در نسل او ظاهر مي‏شود و چنانچه فرزندان آدم در راه هدايت گام بردارند، مي‏توانند آن علم را از مرتبه قوه به فعليّت، برسانند(6).

2- دميده شدن روح الهي در انسان؛ قرآن به صراحت مي‏فرمايد: خداوند از روح خود در کالبد آدم و فرزندان او دميده است(7) اين روح الهي با استعداد فوق‌العاده‌اي که در آن نهفته است، مي‏تواند تجليگاه انوار الهي و عظمت بخش انسان باشد.

آيه 7 - 8 سوره سجده اين بعد معنوي را در همه فرزندان آدم موجود مي‏داند.

3- خليفةاللَّه بودن نوع انسان. منظور نمايندگي خدا در زمين است، زيرا سؤالي که بعد از اين فرشتگان مي‏کنند و مي‏گويند: نسل آدم ممکن است فساد و خونريزي نمايند و نمايندگي خدا در زمين با اين کارها نمي‏سازد، متناسب با همين معنا است(8).

امام صادق (ع) مي‏فرمايند: فرشتگان بعد از آگاهي از مقام آدم، دانستند که او و فرزندانش سزاوارترند که خلفاي الهي در زمين و حجت‏هاي او بر خلق باشند(9).

مرحوم علامه طباطبائي مي‏فرمايند: خلافت انسان در زمين منحصر به حضرت آدم (ع) نيست، فرزندان او هم در اين امر شريکند(10).

اين امتيازات درباره انسان و مخصوص اوست و نشان مي‏دهد که مقام انسان والاتر از مقام جن است. تحقيقاً اين برتري موجب پيشرفت او از نظر معلومات و مفاهيم ذهني و معنوي و نيز از نظر پيشرفت و ترقي اجتماعي و صنعتي شده است. در حالي که ملائکه و جن همان‌طور که آفريده شده‏اند و در محدوده اختياري که دارند، زندگي مي‏کنند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. تفسير نمونه ج25، تفسير سروه جن مراجعه بفرماييد

2. ترجمه الميزان، ج1، ص417

پي‌نوشت‌ها

1. الرحمن/14-15، حجر/27

2. الذارايت/56، الرحمن/33

3. كهف/50

4. آيةاللَّه مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج24، ص155

5.  بقره/31

6. ترجمه تفسير الميزان، ج1، ص147، مركز فرهنگي رجاء

7. حجر/29 و الم سجده/7-8

8.  مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج1، ص172

9.  همان، ص173 نقل روايت از معاني الاخبار

10. الميزان، ج1، ص116، چاپ مؤسسه مطبوعاتي اسماعيليان