به گزارش  خبرگزاری حوزه به نقل از فارس، حوزه های علمیه به عنوان قطب و مرجع اصلی علم در جهان اسلام وارث و انتقال دهنده علوم مختلف، عقلی و نقلی و همه علوم مربوط به ابعاد مختلف حیات انسان، اعم از ابعاد فردی، عبادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هستند و آثار برجای مانده از بزرگان علمی تاریخ که همه خروجی حوزه‌های علمیه هستند امروز در دانشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی تدریس می‌شود.

به منظور اطلاع از علوم مختلف حوزه و رشته‌ها و گرایش‌های آن دقایقی را با حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد معاون آموزش حوزه‌های علمیه کشور به گفت‌وگو نشستیم.

وی در گفت‌وگو با فارس ضمن تشریح درختواره دانشی و رشته‌ای حوزه‌های علمیه، گفت: علومی که در حوزه‌ها دائر است ریشه در علوم وحیانی داشته و قدمت آنها به تاریخ رسالت بر می‌گردد، محل اعتلای این علوم در زمان امام باقر و صادق علیهما السلام است. قرن هاست از تعلیم علوم حوزوی می‌گذرد و شخصیت‌های بزرگ و مفاخری از حوزه‌ها داریم که چهره‌های جهانی دارند، افرادی همچون بوعلی سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ بهایی و... که همه اینها از علمای حوزه بوده‌اند.

علم فقه، علم اداره جامعه است

وی با بیان این که  سررشته علوم حوزوی به دست اهل بیت علیهم السلام بوده است خاطرنشان کرد: همه علوم مربوط به ابعاد مختلف حیات انسان، اعم از ابعاد فردی، عبادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در علوم حوزوی وجود دارد؛ به تعبیر امام خمینی (ره) «علم فقه علم اداره جامعه است».

معاون آموزش حوزه‌های علمیه گفت: بر این اساس فقیه باید پاسخ‌گوی همه نیازهای یک انسان مؤمن در زندگی دنیایی او باشد که نهایتاً به فلاح و رستگاری وی در آخرت بینجامد. ولایت فقیه فقط می‌تواند از دل حوزه بجوشد، زیرا فقیه از طریق فقه پرورش می‌یابد و در دایره علوم دیگر همچون ریاضیات، نجوم و غیره چنین فردی را نمی‌توان یافت.

مفاخر بزرگ و شخصیت‌های جهانی حوزه

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد تصریح کرد: قرن‌هاست از تعلیم علوم حوزوی می‌گذرد و شخصیت‌های بزرگ و مفاخری از حوزه‌ها داریم که چهره‌های جهانی دارند. افرادی همچون بوعلی سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ بهایی و... که همه اینها از علمای حوزه بوده‌اند.

سابقه علمی حوزه تا اعماق تاریخ

معاون آموزش حوزه‌های علمیه بیان داشت: فقه، حدیث، تفسیر، علوم قرآن، رجال، فلسفه و در کنار این‌ها هیأت، نجوم و ریاضیات همه و همه این علوم در حوزه‌های علمیه بوده‌اند و سابقه آنها به ۱۴۰۰ سال پیش می‌رسد. دانشمندان و شخصیت‌های بزرگ هرکدام از این علوم پرورش یافته حوزه‌های علمیه بوده‌اند.

فیلسوف شدن صرف اخذ مدرک تحصیلی نیست

وی گفت: وقتی می‌گوییم شخصی فقیه است، یعنی اینکه آن فرد حداقل تا قریب به ۱۰ رشته علمی را باید متخصص باشد؛ در غیر این صورت به قوه فقاهت نمی‌رسد. یک شخص مفسر قرآن حداقل باید در ۱۲ شاخه علمی صاحب نظر بوده و یا باید در برخی از این شاخه‌ها به اجتهاد نزدیک باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد اظهار کرد: در رشته‌های دیگر نیز همچون کلام و فلسفه نیز برای صاحب نظر شدن نیاز به تسلط بر چندین رشته مختلف است. نباید پنداشت که مثلاً فیلسوف شدن یا فقیه شدن صرفاً تخصص یافتن در یک رشته و اخذ مدرک است.

وی افزود: مجتهدین، زمانی برای فتوا دادن دست به قلم می‌شوند که به طور معمول ۵۰ تا ۶۰ سال در کرسی تدریس علوم مربوطه قرار گرفته باشند؛ این یعنی سطح علمی فرد مجتهد صاحب فتوا باید از حد استاد تمام مصطلح نیز بالاتر باشد.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه با بیان این که  هر کسی به قلّه‌های علمی در علوم حوزوی نمی‌رسد و در هر قرن چند نفر بیشتر همچون علامه طباطبایی یا شهید مطهری نخواهند شد به درختواره دانشی حوزه با ۱۶ عرصه علمی و ۴۰۰ رشته و گرایش اشاره کرد و گفت: خروجی تحصیلات حوزه در عرصه‌هایی که حوزه به عنوان متخصص و صاحب نظر در حال فعالیت می‌باشد در درختواره دانشی حوزه به صورت ۱۶ حوزه دانشی با ۴۰۰ رشته و گرایش تعریف شده است. حوزه برای همه این ۴۰۰ رشته برنامه‌ریزی نموده است تا در مورد آنها تولید متن، محتوا، مطلب و نظریه داشته باشد.

آرمان حوزه تربیت نخبگانی همچون آیت‌الله بروجردی است

وی افزود: یکی از حوزه‌های دانشی شانزده گانه حوزوی فقه و اصول است که به دنبال پرورش قله‌های علمی آن همچون مرحوم آیت الله العظمی بروجردی است، حوزه دیگر شامل فقه، حقوق و قضای اسلامی است که در برای اجرا و پیشبرد فقه در جامعه به فقیه و اجتهاد نیاز دارد.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه اظهار کرد: حوزه دانشی قرآن یکی دیگر از حوزه‌های دانشی علوم حوزوی است؛ فهم صحیح و عمیق از قرآن کریم نیازمند دانش گسترده‌ای است؛ خداوند در این باره می‌فرماید: «و ما یعقلها الّا العالِمون».چهارمین حوزه دانشی حدیث است؛ در این حوزه دانشی ده‌ها رشته تخصصی همچون رجال، درایة، کتابشناسی حدیثی و غیره را داریم.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد عنوان داشت: حوزه دانشی کلام، ادیان، مذاهب و فرق نیز یکی دیگر از حوزه‌های شانزده گانه دانش‌های حوزوی است ما باید بتوانیم مباحث اعتقادی مذهب خود و دیگر مذاهب و ادیان را به خوبی بشناسیم و در پاسخگویی به شبهات افراد توانمندی را پرورش دهیم. منطق، فلسفه و عرفان ششمین حوزه دانشی حوزه‌های علمیه است که از اهمیت بسیار بالایی نیز برخوردار است.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: حوزه دانشی زبان و ادبیات عرب که مربوط به زبان و ادبیات عرب فصیح است، از این دانش برای فهم قرآن و احادیث به خوبی می‌توان استفاده کرد.

وی افزود: حوزه هشتم حوزه دانشی اخلاق، تربیت و مشاوره است که برای خودش دنیایی بحث و مطلب علمی دارد، حوزه‌های دانشی تاریخ و سیره و همچنین تبلیغ و ارتباطات نهمین و دهمین حوزه‌های دانشی علوم حوزوی هستند.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه گفت: حوزه دانشی فرهنگ، هنر و تمدن اسلامی نه به معنای هنرهای مبتذل، بلکه هنرهای آسمانی که به طور مثال شاعرهای مطرحی در این حوزه دانشی و در طول تاریخ از سوی حوزه‌های علمیه به جامعه عرضه شده است.

وی افزود: حوزه دانشی دوازدهم در زمینه اقتصاد اسلامی است، علوم اجتماعی هم یکی دیگر از این حوزه‌های دانشی بوده و علوم سیاسی، روانشناسی و مدیریت نیز به ترتیب حوزه‌های دانشی چهاردهم تا شانزدهم مصوب شورای گسترش حوزه‌های علمیه هستند.

تحصیل علوم پایه‌ای در سطح یک تحصیلی

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد خاطرنشان کرد: هریک از این حوزه‌ها در سطوح ۲، ۳، ۴ و بعضاً ۵ تحصیلی دارای رشته‌ها و گرایش‌های مختلفی هستند. در ادبیات آموزش حوزوی سطح یک حوزه شامل ۶ سال تحصیلی است که طی آن علوم پایه همچون ادبیات عرب، منطق و آشنایی با فقه و مباحثی دیگر مانند کلام، تاریخ، اخلاق و غیره به عنوان پایه‌های علمی طلاب تدریس می‌شوند.

وی گفت: سطح دو تحصیلی حوزه شامل سال‌های هفتم و هشتم بوده و طلاب سطح سه را در سال‌های نهم و دهم تحصیل طی می‌کنند.

ورود به عرصه درس خارج پس از ده سال تحصیلات مقدماتی

معاون آموزش حوزه‌های علمیه تصریح کرد: پس از ده سال تحصیل طلاب وارد دروس خارج متن می‌شوند که به آن سطح چهار گفته می‌شود، سطح چهار شامل دوره‌ای چهار ساله است و این سطح هم مانند سطح سه با ارائه پایان‌نامه از سوی طلبه به اتمام می‌رسد. پس از این سطح، دوره سطح پنج را داریم که برای رسیدن به اجتهاد است.

حداقل ۱۸ سال تلاش علمی مداوم برای رسیدن به اجتهاد

وی افزود: به این ترتیب حداقل و در صورت خوش استعداد بودن طلبه، ۱۸ سال زمان لازم است تا به قوه اجتهاد برسد.رشته‌ها و گرایش‌های حوزوی از سال هفتم به بعد تعریف شده‌اند.خروجی تحصیلات حوزوی بنا بر درختواره دانشی حوزه تربیت متخصص در ۴۰۰ رشته و گرایش مختلف است.

رشته‌های فقه اقتصاد دولت، فقه پول و بانک، فقه بازارهای سرمایه

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد رشته‌های مربوط به حوزه دانشی فقه در سطح سوم تحصیلی را برشمرد و اظهار داشت: در فقه سطح سه رشته‌های فقه و اصول دو با گرایش‌های فقه و هیأت که علم مرتبط با نجوم بوده و بررسی مباحثی همچون تعیین قبله، استهلال و سایر موضوعات ستاره‌شناسی و رابطه آسمان و زمین را شامل می‌شود و همچنین فقه اقتصاد را داریم.

وی تصریح کرد: در سطح چهار گرایش‌هایی برای حوزه دانشی فقه و اصول تعریف شده است که از میان آنها می‌توان به فقه حکومت، فقه خانواده، فقه تربیتی و فقه الاقتصاد اشاره کرد.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه گفت: در سطح پنجم تحصیلات حوزوی فقه پول و بانک، فقه تجارت اسلامی، فقه بازارهای سرمایه و فقه اقتصاد دولت را در درختواره دانشی و رشته ای حوزه‌های علمیه داریم.

وی افزود: فقه فقط شامل نماز و روزه نیست، دایره حضور فقه بسیار گسترده است و تا مباحثی همچون تجارت اسلامی و تجارت بین‌المللی هم می‌رود.

فقه و حقوق بشر، فقه و حقوق بین‌الملل از رشته‌های حوزه دانشی فقه، حقوق و قضای اسلامی

معاون آموزش حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: در حوزه دانشی فقه، حقوق و قضای اسلامی در سطح سه رشته‌های فقه و حقوق بشر، فقه و حقوق تجارت، فقه و حقوق بین‌الملل تعریف شده است، در سطح چهار تحصیلی رشته‌هایی مانند فقه و حقوق تجارت الکترونیک را در درختواره دانشی حوزه‌های علمیه داریم.

توانمندی فقه در پاسخگویی به تمام مسائل مستحدثه

وی گفت: فقه چنان گستره‌ای دارد که پاسخگویی به تمام مسائل مستحدثه در آن دیده شده است، این ظرفیت احادیث و علوم وحیانی است که در اختیار بشر و برای هدایت او قرار گرفته است.

فقه و حقوق بورس، فقه و حقوق حمل و نقل تجاری و فقه با رویکرد حقوق انرژی

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد بیان داشت: فقه و حقوق بورس، فقه و حقوق بانکی، فقه و حقوق حمل و نقل تجاری و فقه با رویکرد حقوق انرژی مثال‌هایی دیگر از گرایشات مربوط به فقه، حقوق و قضای اسلامی هستند.

۳۲ رشته و گرایش قرآنی

وی با بیان این که حوزه دانشی قرآن در سه سطح دو، سه و چهار دارای ۳۲ رشته و گرایش است، اظهار کرد: در حوزه حدیث در سطح چهار مطالعات حدیثی با گرایش تطبیقی بین علوم حدیث و پزشکی، حدیث و محیط زیست، حدیث و هیأت، حدیث و روانشناسی، حدیث و جامعه شناسی، حدیث و سیاست، حدیث و مدیریت و حدیث و اقتصاد را در درختواره دانشی و رشته‌ای حوزه‌های علمیه داریم.  بسیاری از این رشته‌ها در مرحله پژوهش عملیاتی شده و بخش‌های زیادی از آنها در مرحله آموزش نیز به اجرا رسیده اند.

رسانه‌های مجازی، ادبیات نمایشی، هوش مصنوعی و بازی‌های رایانه‌ای

معاون آموزش حوزه‌های علمیه عنوان داشت: در حوزه دانشی تبلیغ و رسانه که از حوزه‌های دانشی جدید است گرایش‌های رسانه‌های مجازی، رسانه‌های نوشتاری، ادبیات نمایشی را داریم؛ رشته مطالعات دین و فضای مجازی نیز با چند گرایش مختلف همچون هوش مصنوعی، بازی‌های رایانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی تعریف شده است. حوزه به صورت علمی و تخصصی به این رشته‌ها و گرایشات ورود پیدا کرده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد خاطرنشان کرد: ما به دنبال یک ریل‌گذاری جدید در تحصیلات حوزوی بوده‌ایم، البته این به معنای عدم وجود عالم در این زمینه‌ها نیست بلکه ما می‌خواهیم به این وسیله خروجی‌های توانمند بیشتری را که نیروهای کمک کار خوبی برای جامعه و نظام باشند تربیت کنیم.

سطح چهار، مقدمه رسیدن به اجتهاد

وی افزود: سطح چهار تحصیلی حوزه مقدمه اجتهاد است، کسی که به این سطح ورود پیدا می‌کند مسلط به چند علم مختلف شده و برای اجتهاد آموزش می‌بیند.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه گفت: در درختواره دانشی حوزه‌های علمیه در رشته اقتصاد پول که در سطح چهار تدریس می‌شود گرایش‌هایی مانند اقتصاد پول و بانکداری اسلامی، اقتصاد بازار سرمایه اسلامی، اقتصاد کار و نیروی انسانی، اقتصاد تجارت و بازار اسلامی وجود دارد.

روانشناسی بالینی، روانشناسی دین و سلامت معنوی از گرایش‌های رشته روانشناسی اسلامی هستند

وی افزود: حوزه دانشی روانشناسی را در سه سطح دو، سه و چهار داریم که در سطح چهار آن رشته روانشناسی اسلامی با چهار گرایش روانشناسی بالینی، روانشناسی دین، سلامت معنوی و فقه و روانشناسی را داریم.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد خاطرنشان کرد: در رشته مدیریت اسلامی، گرایش های مطالعات آینده پژوهی، سیاست گذاری فرهنگی و فلسفه مدیریت در درختواره دانشی حوزه تعریف شده است.

وی گفت: به تناسب ظرفیت موجود حوزه و نیازهای ضروری جامعه، نظام و بین الملل در هر حوزه دانشی و در سه سطح یا چهار سطح از سطح دو تا پنج تحصیلی رشته ها و گرایش های مختلفی تعریف شده اند.

امکان افزایش رشته‌ها و گرایشات در درختواره دانشی حوزه‌های علمیه وجود دارد

معاون آموزش حوزه‌های علمیه تصریح کرد: نقشه راه آموزشی در حوزه‌های علمیه شامل این ۱۶ عرصه دانشی است که با زیرمجموعه‌هایی که دارند به ۴۰۰ رشته و گرایش می‌رسند. البته امکان افزایش این تعداد هم وجود دارد و در صورت احصاء ضرورت رشته‌ای جدید می‌توان آن را نیز پس از بررسی‌های کارشناسانه به درختواره دانشی و رشته‌ای حوزه‌های علمیه افزود.