سرویس علمی فرهنگی «حوزه» سیره اهل بیت علیهم السلام و سبک زندگی آنان برای همه کسانی که بهترین حیات دنیوی و اخروی را می جویند، راهنمای بسیار روشنی است؛ چنان که در احادیث، پیروی از اهل بیت علیهم السلام و سبک زندگی ایشان، تنها راه نجات و سعادت اخروی معرفی شده است. یکی از عرصه هایی که به ویژه امروزه دارای اهمیت و تأثیری روزافزون است و به نیاز جدی جوامع مختلف اسلامی تبدیل شده، عرصه تعامل شیعیان با پیروان دیگر مذاهب اسلامی است. از این رو ضروری است که سیره و سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام بررسی شود تا روش تعامل و برخورد آنان با پیروان دیگر مذاهب اسلامی ترسیم و آموخته گردد.

* مبانی عمومی برخورد ائمه علیهم السلام با مسلمانان غیر شیعه

سبک و سیره اهل بیت علیهم السلام در برخورد با مسلمانان غیر شیعه بر تعدادی مبانی عمومی استوار بوده است که بدین شرح می باشد:

* مسلمان دانستن گوینده شهادتین:

از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام گوینده شهادتین مسلمان است و نباید چنین شخصی را کافر تلقی کرد. چنانکه خداوند نیز می فرماید: «ولا تقولوا لمن القی الیکم السلام لست مؤمنا»؛ به کسی که بر شما سلام کند (اظهار اسلام کند) نگویید مؤمن (مسلمان) نیستی. (نساء، آیه 94).

بنابر روایات فراوانی نیز معیار مسلمان بودن، اظهار شهادتین، یعنی اقرار به وحدانیت خداوند متعال و رسالت حضرت محمد(ص) است و اقرار کننده آن، در حریم دین اسلام وارد شده و خون و مال و عرض و آبرویش حفظ می شود.

* به رسمیت شناختن حق حیات پیروان مذاهب اسلامی:

شرایع آسمانی و قوانین بشری، حق حیات را برای همه پیروان مذاهب اسلامی، بلکه برای همه انسان ها (جز در موارد خاصی مانند مرتد و کافر حربی) به رسمیت می شناسد و قتل نفس را از بزرگ ترین گناهان و جنایات می شمارند. دین اسلام نیز برای این موضوع ها اهمیت زیادی قائل شده و برای قاتلان و معرضان به جان و مال بی گناهان، مجازات های سنگینی در دنیا و آخرت بیان کرده است. از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام نیز جان هر مسلمان، اعم از شیعه و غیر شیعه و حتی غیر مسلمان، محترم است.

* احترام به مقدسات مذهب اسلامی:

خداوند در قرآن می فرماید: «ولا تسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدوا بغیر علم»؛ شما آنانی که غیر خدا را می خوانند، دشنام ندهید، چراکه آنها نیز از روی دشمنی و جهالت، خدا را دشنام می دهند. اهل بیت علیهم السلام نیزمطابق با این حکم قرآنی، احترام به مقدسات مذاهب اسلامی و حتی مذاهب غیر اسلامی را مبنای برخورد خویش با دیگران قرار دادند.

* تلاش برای وحدت و انسجام اسلامی و پرهیز از عملکرد تفرقه ای:

سبک و سیره اهل بیت علیهم السلام در برخورد با مسلمانان غیر شیعه، بر مبنای وحدت و انسجام اسلامی استوار بوده است و پیروان خویش را نیز از عملکرد تفرقه ای برحذر می داشتند. امام علی علیه السلام در حوادث پس از رحلت پیامبر (ص) و جریان سقیفه، دردمندانه سکوت کردند، بلکه در مواقع ضروری مخالفان خویش را یاری نیز می کردند. آن حضرت با وجود اختلافات فکری و سیاسی با دستگاه حاکم، بارها در مواقع مهم و حساس، راه نجات را به آنان نشان می دادند. درسیره سایر ائمه علیهم السلام نیز موارد متعددی از برخورد ایشان با مسلمانان غیر شیعه که بر مبنای وحدت و انسجام اسلامی بوده، گزارش شده است، چراکه حفظ وحدت اسلامی ضرورتی اجتناب ناپذیر برای حفظ اسلام در برابر جهان کفر است.

* شیوه های برخورد ائمه علیهم السلام با گروه های مختلف غیر شیعه

اهل بیت علیهم السلام در برخورد با گروه های مسلمانان غیر شیعه، شیوه های خاص و مختلف و متناسب با آن گروه را داشتند. اهل بیت علیهم السلام پس از امام علی علیه السلام با سه دسته از مسلمانان غیر شیعه روبرو بودند و سبک و سیره آنان در برخورد با این سه گروه متفاوت بوده است. این سه گروه را عموم مردم مسلمان غیر شیعه، حاکمان غیر شیعه و علمای غیر شیعه تشیکل می دادند.

* شیوه برخورد اهل بیت با عموم مسلمانان غیر شیعه

شیوه برخورد اهل بیت علیهم السلام با عموم مسلمانان غیر شیعه بر مبانی ذیل استوار بوده است:

* رعایت مدارا و اخلاق اسلامی:

برخورد با عموم مردم بر مبنای مدارا و اخلاق، فرمان الهی به همه مردم است: «قولوا للناس حسنا»؛ با مردم حرف نیکو بزنید (بقره، آیه 83). سنت و سیره در برخورد با عموم مردم، مبنی بر اصل رعایت مدارا و اخلاق اسلامی بوده است. آنان به پیروان خود نیز تأکید می کردند که با مردم مسلمان غیر شیعه با اخلاق اسلامی رفتار کنند.

* خوش رفتاری و پیش قدم شدن در امر خیر:

سیره ائمه علیهم السلام در برخورد با پیروان مذاهب اسلامی مبنی بر خوش رفتاری با آنان و پیش قدم شدن در امور خیر بوده است و به شیعیان خود نیز در این مورد سفارش می کردند.

* دلسوزی و مهربانی:

رفتار اهل بیت علیهم السلام با مسلمانان غیر شیعه کاملاً مهربانانه و خیر خواهانه بوده است. براساس فرمایش اهل بیت علیهم السلام چون همه مردم در شناخت حق و پیروی از آن دریک سطح نیستند، نباید از مردم عادی غیر شیعه که دارای اعتقادات بر حق تشیع نیستند، بیزاری جست؛ بلکه باید با آنان با دلسوزی و مهربانی رفتار کرد.

* همکاری در رفع مشکلات:

در بسیاری از روایات اهل بیت علیهم السلام به همکاری در رفع مشکل مسلمانان دیگر، توصیه شده و از دیدگاه آنان، وظیفه هر مسلمان است که بر رفع مشکلات مسلمانان دیگر، هرچند پیروان مذهب خودش نباشد، اهتمام ورزد؛ تا آنجا که اگر کسی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کند، از زمره مسلمانان واقعی خارج است. نمونه بارز این همکاری در رفع مشکلات مسلمانان، همکاری امام علی علیه السلام با خلفای زمان خودش است که با وجود اختلافات فکری و عقیدتی با آنها، در حل مسائل و مشکلات روز با آنان همکاری می کردند.

* برقراری ارتباط صمیمی و هم نشینی:

از بررسی سیره و سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام بر می آید که آنان همواره برای برقراری ارتباط صمیمی با مسلمانان غیر شیعه و همنشینی با آنان تلاش می کرده اند و تعاملات خوبی با پیروان مذاهب اسلامی داشتند و بر ارتباط خوب و هم نشینی شایسته با آنان تأکید می کردند.

* حضور در مراسم مذهبی غیر شیعیان:

اهل بیت علیهم السلام بر حضور در مراسم مذهبی غیر شیعیان مانند نماز جماعت و حتی بر امامت و اذن گویی برای آنان بسیار تأکید کرده اند؛ چنان که خود نیز در مجالس آنان شرکت می کردند و حتی در تشییع جنازه آنان حضور می یافتندو به شیعیان خود نیز توصیه می کردند که در مساجد آنان نماز بگزارند و در عبادات و مراسم اجتماعی، آنان را همراهی کنند.

* چند نکته مهم در مورد تعامل با عموم غیر شیعیان

الف) هرگز نباید چنین تصور شود که پیروی از شیوه تعامل اهل بیت علیهم السلام با عموم غیر شیعیان سبب گمراهی خود ما می شود.

ب) باید توجه داشته باشیم که چنین رفتار و تعاملی با عموم پیروان مذاهب اسلامی غیر شیعه، بدان معنا نیست که از اعتقادات برحقمان کوتاه بیاییم؛ بلکه باید در عین پایبندی به اعتقادات خود، مبنای رفتار با آنان را بر محورهای یاده شده قرار دهیم.

ج) باید مراقب بود که اختلاط و رفتار محبت آمیز با پیروان مذاهب غیر شیعه، موجب سستی و تضعیف اعتقاد و بی اعتنایی به احکام ویژه مذهب تشیع نشود؛ چون بدیهی است که در این صورت، چنین رفتاری با غیر شیعیان، خالی از اشکال نخواهد بود.

* شیوه برخورد اهل بیت علیهم السلام با حاکمان غیر شیعه

شیوه برخورد اهل بیت علیهم السلام با حاکمان غیر شیعه، با شیوه برخورد آنان با عموم مردم مسلمان، بسیار متفاوت بوده است. برخورد آنان با حاکمان، بر مبانی خاصی استوار بوده است که در اینجا به صورت مختصر به آن اشاره می شود.

* به رسمیت نشناختن حاکمیت حاکمان غیر شیعه:

از مبانی مهم و درخور توجه برخورد ائمه علیهم السلام با حاکمان زمان خویش، به رسمیت نشناختن حاکمیت آنان است. از این رو امام علی علیه السلام در خطبه های متعددی از جمله در خطبه "شقشقیه"، بر حق خلافت خویش تأکید کرده اند. سیره دیگر ائمه علیهم السلام نیز مبنی بر همین اصل بوده است، البته عملکرد آنان در برابر حاکمان، متناسب با شرایط خاص و وضع سیاسی هر دوران بوده است. بعضی از ایشان گاهی نامشروع بودن خلافت و حاکمیت دیگران را به صراحت اعلام می کردند و یاران خود را از ورود به دستگاه حاکمیت و پشتیبانی از حکمرانان به شدت باز می داشتند.

* همکاری در امور مهم اجتماعی مسلمانان:

اهل بیت علیهم السلام با حاکمان زمان خود، در امور مهم اجتماعی مسلمانان همکاری داشته اند؛ ایشان با آنکه حاکمیت و خلافت دیگران را به رسمیت نمی شناختند، در مسائل مرتبط به کیان اسلام و شوکت مسلمانان، حاکمان را یاری و در احکام و قوانین حکومتی از آنان پیروی می کردند که از جمله مهم ترین آن مشورت دادن امام علی علیه السلام به خلفای زمان خود برای حفظ مصحلت اسلام و مسلمین بوده است.

* تلاش در جهت افشای ماهیت ضد دینی حاکمان:

از سبک و سیره اهل بیت علیهم السلام بر می آید که آنها در برخورد با مسلمانان غیر شیعه، حساب سردمداران بدعت گذار را از پیروان دل پاک جدا می دانستند. از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام نباید با حکمرانان فاسد و گمراه کنار آمد، بلکه باید با آنها مخالفت کرد. ائمه علیهم السلام در برابر حاکمان فاسد، همیشه تلاش می کردند ماهیت ضد دینی آنان را برای عموم مردم آشکار سازند. در زمان یزید، وقتی خطر حکومت یزید، کیان اسلام و همه مسلمانان را تهدید می کرد، امام حسین با هدف اصلاح امت جدش، رسول خدا(ص) به پاخاست و با سخنان و قیام خویش، ماهیت ضد دینی حکومت وقت را آشکار ساخت.

* شیوه برخورد اهل بیت علیهم السلام با علمای غیر شیعه

* احترام و بزرگداشت علما:

سیره اهل بیت علیهم السلام در برخورد با عالمان مذاهب غیر شیعه، مبنی بر احترام و تکریم آنان بوده است؛ چنان که مالک بن انس، برخورد حضرت امام صادق علیه السلام با خود را چنین توصیف می کند: «هنگامی که بر (امام) جعفر صادق (علیه السلام) وارد می شدم، برای من پشتی و تکیه گاه می گذشات و برایم ارج و منزلتی قائل می شد».

* بحث آزاد و مباحثه علمی:

اهل بیت علیهم السلام در برخورد با عالمان مذهب غیر شیعه، شیوه بحث آزاد و مباحثه را در پیش می گرفتند. البته پیش از دوران امام باقر علیه السلام فرصت مباحثه علمی برای ائمه علیهم السلام چندان فراهم نبوده و از این رو مباحثات علمی امام حسن، امام حسین و امام سجاد علیهم السلام نیز چندان گسترده نبوده است.

* مناظره و انتقاد سازنده:

اهل بیت علیهم السلام در شرایط خاص، در مقابل علمای درباری نیز می ایستادند و با استفاده از روش مناظره و انتقاد سازنده، افکار انحرافی آنان را که برای جلب رضایت حکام وقت و فریب دادن مردم غیر شیعه ابراز می داشتند، رد می کردند. در کتاب های سیره و تاریخ، مناظرات فراوانی از اهل بیت علیهم السلام با دیگران نقل شده است.

* پایان سخن

از مجموع مباحث مطرح شده، چنین بر می آید که اهل بیت علیهم السلام برای تحقق وحدت و انسجام اسلامی، به نوع روابط و برخورد شیعان با پیروان مذهب اسلامی غیر شیعه اهمیت زیادی می دادند و بر تعامل و برخورد خوب و مؤثر با عموم مسلمانان تأکید فراوانی داشته و از عملکرد تفرقه ای برحذر می داشتند.

سید توقیر عباس کاظمی پژوهشگر جامعه المصطفی العالمیه

انتهای پیام/ 15/ 313