« زیارت اربعین» که این روزها مشتاقان زیادی دارد، یکی از مهم ترین محورهای حیاتی فرهنگ شیعه است که همواره شیعیان راستین با این نشانه در طول تاریخ شناخته می شدند.[1] شکوه حضور،وحدت و همبستگی شیعیان در اربعین حسینی برای منتظران ظهور حضرت حجت (عج) بسیار چشم نواز و زیباست.
سنگ بنای اربعین حسینی را اهلبیت عصمت و طهارت با اهداف مشخص و برنامه ریزی های کلان در تاریخ به یادگار گذاشتند.
«مسأله آمدن بر سر مزار سيدالشهدا(ع)، در حقيقت امتداد حركت عاشورا بود، با اين كار خواستند به پيروان حسين‌بن علي(ع) و دوستان خاندان پيغمبر و مسلماناني كه تحت تأثير اين حادثه قرار گرفته بودند تفهيم كنند، اين حادثه تمام نشد؛ مسأله با كشته شدن، دفن كردن و اسارت گرفتن و بعد رها كردن اسيران خاتمه پيدا نكرد؛ مسأله ادامه دارد. به شيعيان ياد دادند اينجا محل اجتماع شماست؛ اينجا ميعاد بزرگي است كه با جمع شدن در اين ميعاد، هدف جامعه شيعي و هدف بزرگ اسلامي جامعه مسلمين را بايد به ياد هم بياوريد، تشكيل نظام اسلامي و تلاش در راه آن حتي در حد شهادت، آن هم با آن وضع! اين چيزي است كه بايد از ياد مسلمانان نمي‌رفت و خاطره آن براي هميشه زنده مي‌ماند، آمدن خاندان پيغمبر، امام سجاد(ع) و زينب كبري(س) به كربلا در اربعين به اين مقصود بود»[2]
طبق آخرین آمار منتشر شده توسط دولت عراق در مراسم پیاده روی اربعین سال 1394، بیش از 27 میلیون نفر از 60 ملیت مختلف به کربلای معلی مشرف شده که در واقع اربعین بزرگترین اجتماع بشری را به خویش اختصاص داده است.
در حالی اجتماع زائران حسینی در بیستم ماه صفر هرسال[3] در کربلا شکل می گیرد که تا قبل از آن از اجتماع مسلمانان بمناسبت ایام ذی الحجه و حج واجب در مکه بعنوان نماد اجتماع با شکوه مسلمانان یاد می شد.
یکی از مهمترین سوالهایی که این روزها ذهن هر کسی را به خود مشغول می کند علت استقبال مردم از این رویداد جهانی است،رویدادی که با وجود سانسورهای همه ساله توانسته کمر غول های رسانه ای جهان را خم کرده و ندای خود را جهانی کند. چند سالی است کارگزاران کشورهایی همچون عراق و ایران بعنوان محور برگزاری زیارت اربعین بعد از اتمام دهه اول محرم برنامه مهمی جز خدمت به برگزاری با شکوه اجتماع اربعین حسینی ندارند. اجتماع زائرین اربعین دیگر مرزهای جغرافیایی را در هم نوردیده و تمام امکانات و تجهیزات را بدون هیچ مصوبه یا بخشنامه ای برای برگزاری هرچه بهتر مراسم اربعین حسینی بسیج کرده است.
هرچند برای پاسخ به این سوال باید الگوواره[4] های مختلفی را بررسی کرد اما با مقدمه ای کوتاه سراغ مهمترین علت استقبال از اربعین خواهیم رفت.
از سفر به «خانه خدا» تا زیارت «خون خدا»
مقایسه حماسه عظیم اربعین که سال به سال در حال گسترش است با سفر سالیانه حج می تواند تا حدودی حقیقت و فلسفه رشد حضور مردم در گردهمایی اربعین را برای ما روشن می کند.
بنا به آماری که وزارت حج عربستان منتشر کرده در سال 2016 قریب به یک میلیون ششصد هزار نفر در موسم حج شرکت کرده اند که نسبت به سال گذشته این تعداد 4% کاهش یافته است.
مراسم حج همه ساله به دلیل سوء مدیریت مسئولین خودخوانده، تلفات فراوانی داشته است. بطور مثال در سال 1987 چهارصد نفر، در سال1990 هزار وچهارصد و بیست و شش نفر، در سال 2006 تعداد سیصد و شصت و سه نفر در سال 2015 بیش از دو هزار نفر و همچنین در سال 2016 بیش از دویست نفر به شهادت رسیده اند.
خدمت رسانی به زائرین خانه خدا را تنها ارتش عربستان به عهده دارد و به ندرت دیده می شود کسی بصورت داوطلبانه به حجاج خدمتی بکند که این امر باعث شده کرامت انسانی توسط گارد سعودی رعایت نشده و به ضیوف الرحمن بی احترامی های فراوانی شود.
200 کارمند اداری ، 2700 کارگر خدماتی و 260 نفر بازرس و 100 ناظر تنها غیر نظامیانی هستند که با مزایا و حقوق هنگفت به تکالیف قانونی خود پیرامون حجاج انجام وظیفه می کنند.در مسیر انجام فرائض حج خبری از ایستگاههای مردمی جهت استقبال و پذیرایی حجاج دیده نمی شود و تنها لطف دولت عربستان به زائرین خانه خدا توزیع 1.5 میلیون بطری آب کوچک است.
اما در حماسه اربعین طبق آماری که دولت عراق سال گذشته منتشر کرده درسال 2015 جمعیت زائرین به بیش از 27 میلیون نفر رسید و 17500 موکب (ایستگاههای صلواتی مردمی) در مسیر پیاده روی زائرین امام حسین علیه السلام توسط اقشار مختلف مردم بصورت خودجوش برپا شده است.
از سوی دیگر بزرگترین حجم خدمات داوطلبانه و رایگان همچون استراحتگاهها، حمل و نقل زائرین، توزیع میان وعده ها و وعده های مختلف غذایی را فقط در ایام اربعین حسینی می بینیم بنحویکه تنها در یک موکب روزانه 32000 پرس غذا در سه وعده پخت و توزیع می شود.
هرچند دشمنان قسم خورده شیعیان از شکوه اربعین، لرزه بر پیکره وجودشان می افتد و همه ساله عملیات های مختلف تروریستی را طراحی می کنند اما همبستگی مدیران، خادمان و زائران این تجمع میلیونی مانع از نفوذ بدخواهان شده و پیاده روی اربعین را به امن ترین مانور اقتدار امت اسلامی تبدیل کرده است.
حماسه اربعین برخی از آمار دست نیافتنی را نیز تا سالهای سال به خود اختصاص داده است. بطور مثال؛ طولانی ترین راهپیمایی جهان با 400 مایل، حضور آئین های مختلف (مسلمانان، مسیحیان، بودائیان، یهودیان، زرتشیتیان و ...) در یک اجتماع جهانی از 60 ملیت مختلف و با جمعیتی بالغ بر 27 میلیون نفر و توزیع 200 میلیون پرس غذای گرم جهت پذیرایی از زائرین و برپایی بزرگترین نمازجماعت به طول 30 کیلومتر از نکات حائز اهمیت و منحصر بفرد در حماسه اربعین است.
کلید واژه «محبت» برگ برنده شیعیان
با بررسی آماری که ذکر شد می توان به راحتی دریافت، حلقه مفقوده ای در مدیریت سفر سالیانه حج وجود دارد که باعث تلفات جانی و کاستی های فراوان مدیریتی شده است. همان کلیدواژه ای که نمود آن در حماسه پیاده روی اربعین، این اجتماع را به نمادی جهانی تبدیل کرده است.
بدون شک محور ارتباطات و رمز موفقیت در پیاده روی اربعین « محبت » است. در حماسه اربعین از مدیران تا خادمان و از ماموران امنیتی تا زائران در مقابل همدیگر دراوج محبت، تواضع وافتادگی هستند. این عشق و علاقه مومنینی به همدیگر یک روی سکه است که روی دیگر آن اُبُهت و عزت شیعیان در مقابل استکبار جهانی است که خداوند در قرآن به این موضوع سفارش کرده است.[5]
خداوند متعال به رسول گرامی اسلام در قرآن تاکید می کند که به مسلمانان بگو جز «محبت به اهل بیت» اجر و پاداشی برای رسالت خود از شما نمی خواهم.[6] رسول خدا صلی الله علیه و آله در ذیل روایتی به حضرت امیرمومنان علیه السلام می فرمایند: «یا علی برای هر چیز پایه و اساسی است و اساس اسلام محبت و دوستی نسبت به ما اهل بیت است.»[7] و در بیان دیگری می فرمایند: خدا دوستداران حسین علیه السلام را دوست دارد [8] و البته به استناد روایات متعدد یکی از نشانه های ایمان واقعی اوج محبت و علاقه مومنین نسبت به یکدیگر است.[9]
مقام معظم رهبری کلیدواژه « محبت » را از برتری های شیعیان و یکی از نواقص عمده دیگر فِرَق اسلامی دانسته و می فرمایند:
«اين حركت (پیاده روی اربعین) حركت عشق و ايمان است؛ هم در آن ايمان و اعتقاد قلبي و باورهاي راستين، تحريك‌كننده و عمل‌كننده است؛ هم عشق و محبت. تفكر اهل‌بيت و تفكر شيعي همين‌جور است؛ تركيبي است از عقل و عاطفه، تركيبي است از ايمان و عشق؛ تركيب اين دو. اين آن‌چيزي است كه در ساير فِرَق اسلامي، خلأ آن محسوس است؛ سعي هم ميكنند گاهي به يك نحوي اين خلأ را پُر كنند، [اما] نميشود»[10]
ذکر این نکته از سوی رهبر معظم انقلاب نشان‌دهنده‌ی نگاه عمیق ایشان به تاریخ اسلام و جامعه‌ی اسلامی است که سال‌ها قبل از اینکه این مراسم باشکوه برگزار شود، با تعبیر مغناطیس حماسه‌ی حسینی، از اربعین با عظمت یاد می‌فرمودند. ایشان از ابتدای راه افتادن این جریان پیاده‌روی اربعین هم عنایت خاصی به آن داشته و همه ساله به حضور در آن تاکید می کنند.
توجه به مقوله محبت در برنامه ریزی های کلان اربعین
پس لازم است به موضوع تعمیق «محبت نسبت به اهل بیت» و «محبت مومنین نسبت به همدیگر» در برنامه ریزی های کلان اربعین، سخنرانی ها و نوحه خوانی ها توجه ویژه ای داشت.
بی شک تاکید بی مورد بر جریان های بی فایده سیاسی و مشکلات غیر ضروری اجتماعی آسیب بزرگی است که ضررهای کلان بر پیکره این حماسه وارد خواهد کرد.
«یاری مظلومان جهت رهایی از چنگال ضالمان جهان»، «جذب حداکثری و دفع حداقلی،اتحاد و همدلی مسلمانان در مقابل استکبار جهانی»، « از بین رفتن مرزهای اعتباری جغرافیایی» وجایگزین شدن مرزهای اعتقادی»، «تعمیق باورهای اعتقادی و هم افزایی معرفتی»، «التزام به تکالیف دینی (اعم از انجام واجبات و ترک محرمات)»[11] همه از نتائج و برآیند توجه به موضوع مهم «محبت» است.
اگر چه عده ای از مسلمانان همه ساله در مکه گِرد «خانه خدا» طواف می کنند، اما سیل شیعیان مردم جهان در اربعین حسینی با شور و تکاپوی عجیبی به سوی «خون خدا» پیاده به راه می افتند، حرکتی که بر مدار عشق به سوی عصر ظهور حضرت مهدی (عج) در جریان است.
امید است که با محوریت «محبت امام حسین علیه السلام»[12] در ایام اربعین حسینی بتوانیم جامعه ای همدل، همفکر، همزبان و آماده تر از همیشه برای ظهور حضرت مهدی(عج) فراهم کنیم.
میلاد امینی موحد
[1] - در كتاب «إقبال»، سيّد بن طاووس با إسنادش به أبي‌جعفر طوسي، و او با إسنادش به امام حسن عسكري عليه السّلام روايت مي‌كند كه آن حضرت فرمودند:عَلاماتُ المؤمنِ خَمسٌ: صَلَواتُ إحدي و خَمسينَ، و زيارةُ الأربعينَ، و التَّخَتُّم بِاليَمينِ، و تَعفيرُ الجَبينِِ، و الجَهْرُ بِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ. «نشانه‌هاي مؤمن پنج چيز است: اوّل: نماز پنجاه و يك ركعت (واجب و نافله در طول شبانه روز). دوّم: زيارة اربعين حضرت سيّد الشّهداء عليه السّلام. سوّم: انگشتر در دست راست نمودن. چهارم: پيشاني بر خاك گذاردن. پنجم: بلند گفتن بسم الله الرّحمن الرّحيم در نمازهاي جهريّه (صبح، مغرب و عشاء)»
[2] - خطبه‌هاي نمازجمعه تهران، 24/7/1366، به نقل از كتاب «آفتاب در مصاف»، انشارات مؤسسه انقلاب اسلامي-دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي، صفحه 236
[3] - بیستم صفر مصادف باچهلم شهادت سومین پیشوای شیعیان است
[4]- paradigm
[5]- قرآن کریم/سوره مائده/آیه 54 /يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَي الْمُؤْمِنينَ أَعِزَّةٍ عَلَي الْکافِرينَ يُجاهِدُونَ في سَبيلِ اللَّهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ
ای کسانی که ایمان آورده اید ، هر کس از شما از دین خود برگردد ( زیانی به خدا نمی زند ) خداوند به زودی گروهی را خواهد آورد که آنها را دوست دارد و آنها نیز او را دوست دارند ، در برابر مؤمنان رام و خاضعند و در برابر کافران مقتدر و پیروز ، در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی هراسند. این ( ایمان و محبت و شهامت ) فضل خداوند است که به هر کس بخواهد می دهد و خداوند ( از نظر وجود و توان و رحمت ) گسترده است و داناست.
[6] - قرآن کریم/سوره شوری/آیه 23 /ذلک الذي يبشر الله عباده الذين آمنوا و عملوا الصالحات قل لا اسئلکم عليه اجرا الا الموده في القربي و من يقترف حسنه نزد له فيها حسنا ان الله غفور شکور/ اين است آنچه خداوند بندگانش را که ايمان آورده و کارهاى شايسته کرده اند بدان نويد مى دهد. بگو: من بر ابلاغ رسالتم که شما را به چنين جايگاهى مى رساند، هيچ مزدى جز دوستى با خويشانم از شما نمى خواهم، و هر کس کارى نيکو کند ( به خويشان پيامبر مودّت داشته باشد ) براى او در کار نيکويش پاداش نيک مى افزاييم و کمبودهاى آن را جبران مى کنيم، چرا که خداوند بسيار آمرزنده و سپاسگزار است.
[7] - اصول کافی/جلد دوم/ صفحه 262/عنِ النَّبِیِّ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – قالَ: یا عَلِیُّ لِکلِّ شَئٍ أساسٌ و أساسُ الاِسْلامِ حُبُّنا أهْلَ الْبَیْتِ کتاب بحارالانوار/ جلد 43/صفحه261/حسین منی و انا من حسین، احب الله من احب حسینا، حسین سبط من الاسباط/ حسین از من است و من هم از حسینم، هر که حسین را دوست بدارد خداوند دوست او باد، حسین فرزندزاده ای است از فرزندزادگان انبیاء
[8] - بحار الانوار، علامه مجلسی، ج ۴۳، ص ۲۶۲، ح ۱/حُسَيْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْناً حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنَ الْأَسْبَاط
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: حسین از من است و من از حسین هستم. خدا دوست دارد كسی را كه حسین دوست بدارد. حسین نوه‌ای از نوه‌ها[یم] است.
[9] - پیامبراکرم(ص): وُدُّ الْمُؤْمِنِ لِلْمُؤْمِنِ فِي اللَّهِ مِنْ أَعْظَمِ شُعَبِ الْإِيمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّ فِي اللَّهِ وَ أَبْغَضَ فِي اللَّهِ وَ أَعْطَى فِي اللَّهِ وَ مَنَعَ فِي اللَّهِ فَهُوَ مِنْ أَصْفِيَاءِ اللَّهِ./دوستی برای خدا از بزرگترین شعبه های ایمان است و کسی که دوستیش برای خدا و دشمنیش برای خدا بخشش برای خدا و جلوگیری اش برای خدا باشد او از انتخاب شدگان است/المحاسن، ج1، ص: 263
[10]- ۱۳۹۴/۰۹/۰۹ بيانات در ابتداى درس خارج فقه درباره پياده‌روي اربعين
[11] - /۱۳۹۵/۰۱/۱۱بیانات در دیدار جمعى از مداحان اهلبیت علیهم‌السلام /محبّت کارساز است امّا کافی نیست، ولایت لازم است. ولایت یعنی تولّی کردن، دنباله‌روی کردن، دست به دامن اینها زدن؛ راهی را که اینها رفته‌اند انسان آن راه را برود؛ این لازم است.
[12] - حب الحسین یجمعنا
۱۳:۵۲ - ۱۳۹۵/۰۸/۳۰