به گزارش خبرگزاری «حوزه»، داشتن خانواده ای قرآنی و مطابق با آموزه های دینی یکی از آرزوهای تمام مسلمانان و متدینین است که در چند شماره و فصل های گوناگون به برخی از راه های رسیدن به این موضوع خواهیم پرداخت که نوشتار ذیل، فصل پنجم آن خواهد بود.

* حسن خلق و اهمیت آن

بهترین و آسان ترین راه برای انجام تعهداتی که در خانواده وجود دارد، ایجاد بستری مناسب در فضایی اخلاقی و الهی است. بالاترین معیار برای ارتباط انسانی حسن خلق و خوش رفتاری است. در تاریخ و روایات بسیار می بینیم که پیامبر اکرم (ص) و ائمه هدی سلام الله در برخوردهایی که با غیرمسلمان داشتند، چنان ملاطفت آمیز و همراه با عفو و گذشت برخورد می کردند که بسیاری از مردم از همین رهگذر اسلام آوردند.

مشهور است که مهمترین رسول (ص) یاد می کند: « وَ اِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ»

در عباراتی دیگر می فرماید:

«فَبِما رَحمهِ مِنَ اللهِ لِنتَ لَهُم وَ لَو کُنتَ فَظّاً غَلیشَ القَلبِ لَانفَضُّوا مِن حَولِک/ پس به [برکت] رحمت الهی با آنان نرمخو [پرمهر] شدی و اگر تندخو و سختدل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند».

بر اساس این آیه نرمخویی پیامبر رحمتی الهی دانسته شده و این نکته را یادآورده است که عامل مهم در مردمداری نیک خویی و رفتار خوش است و گرنه همگان از آدمی رویگردان خواهند شد.

بخشی از دستورات جنبۀ عام دارد؛ مثل حسن خلق و حسن کلام. قرآن کریم به عامۀ مردم نیکو سخن گفتن با یکدیگر را دستور می دهد.

دستور به نیکو سخن گفتن فقط مخصوص مسلمانان با یکدیگر نیست؛ بلکه آنان وظیفه دارند با غیرمسلمان نیز به نیک سخن بگویند. به خوبی سخن گفتن مانند سایر اموراخلاقی در ارتباط با بستگان و اقوام جدی تر می شود و به همین نسبت در ارتباط با اعضای خانواده رنگ و بوی جدی تری به خود می گیرد. توجه به این نکته لازم و ضروری است که چه مقدار از رفتارهای خوب در طول روز برای خدا انجام می شود؟ بسیاری از رفتارهای نیک در جامعه برای حفظ شئون اجتماعی است. در بسیاری از موارد اگر آداب اجتماعی رعایت نشود، جایگاه فرد در جامعه به خطر خواهد افتاد؛ لذا باید توجه کرد که حسن خلق، حسن گفتار و حسن رفتار در راستای رضای خدا باشد.

لازمۀ حسن خلق و معاشرت صبر است. اگر انسان بخواهد زود عکس العمل نشان دهد، راحت ترین راه را انتخاب کرده است؛ زیرا طبع انسان این است که زود آشفته شود ولی باید کظم غیظ داشت و خویشتندار بود و با آرامش مشکلات را حل نمود. بدیها را می تواند با نیکی و حسن خلق دفع نمود. از نظر قرآن کریم خوبی و بدی یکسان نیست باید بدیها را با خوبی دفع کرد.

نتیجۀ چنین برخوردی تبدیل شدن عداوت های دیرین به دوستی های صمیمانه است. همچنان که دشمنان رسول خدا (ص) به دوستانی مخلص تبدیل شدند. گاهی حسن خلق قلب یک انسان را به طور کلی تغییر می دهد. البته این گونه برخورد نیازمند صبری طولانی است و باید برای اصلاح خانواده وقت و سرمایه گذاشته شود و حسن خلق و صبر از جمله این سرمایه گذاریهاست. این نوع برخورد آثار ویژه ای دارد. طبیعی است اگر کسی بخواهد خانواده ای تشکیل دهد و آن را در مسیر هدایت کمک نماید باید طرح اخلاق اسلامی را به اجرا برساند تا در نهایت به خانواده ای موفق و قرآنی دست یابد.

* احترام متقابل

از معیارهای مهم در حسن خلق، حسن گفتار است؛ یعنی در معاشرت عبارات و الفاظ به گونه ای برگزیده شود که شخصیت طرف مقابل حفظ گردد. گاهی جمله ای نسنجیده زحمات فرد را به کلی به یاد می دهد. معیارهای برای حفظ احترام متقابل و تفاهم در زندگی وجود دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ به کار بردن زیبا

2ـ عیب جویی نکردن و پرهیز از گلایه نمودن

3ـ تعریف کردن از خوبی ها و شایستگی ها

4ـ راز نگهداری نسبت به همسر

5ـ عدم توجه به بدگویی دیگران

6 ـ احترام گذاشتن به نظر طرف مقابل

7ـ نادیده گرفتن خطاها

8ـ توجه کردن به احساس ها

9ـ همکاری در امور

10ـ ایجاد تنوع در زندگی

* چند روایت

در مورد حسن کلام و دقت در نوع عبارات و الفاظ به ذکر چند روایت از ائمه معصومین سلام الله بسنده می کنیم:

پیامبر اکرم (ص) فرمود:

«لَو عَلِمَ الرَّجُلُ مالَهُ فی حُسنِ لَعَلمَ لَاَنَّهُ اِلی لَمُحتاجُ حُسنِ الخُلق/ اگر فرد بداند که چه چیزی برای او در حسن خلق نهفته است، باور می کند که به آن محتاج است».

امام رضا (ع) فرمود:

«خَیرُکُم مَن أطابَ الکَلامِ وَأطعَمَ الطَّعامَ وَ صَلّی بِالَّیلِ وَالنّاسُ یَنامُ/ بهترین شما کسی است که کلام را نیکو کند و به فقرا طعام دهد و شب را در حالی که مردم در خوابند به نماز بگذرانند.

رسول اکرم (ص) فرمود:

«أفادَ الرَّجُلُ بَعدَ الایمانِ مِنِ امرَاَهِ ذات دینِ وَ جَمالٍ تَسُرُّهُ اِذا نَظَرَ اِلَیها وَ تُطیعُهُ اَمَرَها وَ تَخفُظُهُ فی نَفسِها وَ مالِهِ اِذا غابَ عَنها/  هیچ مرد مسلمانی بعد از اسلام بهره نبرده است بهتر از همسری که دیندار و زیبا باشد، که چون به او بنگرد شاد شود و هرگاه به او امری کند اطاعت نماید و از خود و مال شوهرش در غیاب او محافظت کند».

چنان که بیان شد مهمترین و بارزترین مصادیق حسن خلق، کلام نیکوست، خوب سخن گفتن هنری بزرگ است اما در عین حال صریح گویی با حفظ حدود پسندیده است درصد بالایی از اختلافات خانوادگی منشأ در بذربانی دارد.

نکتۀ بعدی در حسن خلق بعد از حسن کلام، حسن رفتار است. از خصوصیات همسر آن است که خوش برخورد باشد. چهرۀ باز و حسن برخورد همسر با شوهرش از نعمتهای الهی شمرده شده است. برخی از افراد بسیار گله می کنند. این گلایه ها در وهلۀ نخست زندگی را بر خود فرد تلخ می کند و در درجۀ دوم برای سایر افراد خانواده و بخصوص همسر عذاب آور خواهد ساخت. همۀ افراد در هر شرایطی خوبیها و بدیهایی دارند. باید آموخت شکرگزار خوبیها بود و مشکلات را به حساب ذخیرۀ آخرت گذاشت. در این صورت دیگر جایی برای گلایه باقی نمی ماند. به زبان آوردن کمبودها و گلایه کردن از آن، محبت را کم می کند و نشاط زندگی را از بین می برد. گاهی تذکر برای برطرف کردن مشکلات خوب است اما تکرار آن نتیجه ای به عکس خواهد داشت.

آنچه مهم است حسن گفتار و پس از آن حسن رفتار است که زن و شوهر را به یکدیگر نزدیک می سازد و در تشکیل خانواده ای قرآنی نقش بسیاری دارد.

منبع: به رنگ آسمان (بایسته های خانواده از دیدگاه قرآن)، به قلم دكتر سيد محسن ميرباقری