به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت آیت الله مظاهری، سلسله دروس اخلاقی با موضوع «شرح چهل حدیث اخلاقی» داشته اند که مطالب شنیدنی و خواندنی این استاد اخلاق حوزه در شماره های مختلف تقدیم نگاه شما خوبان خواهد شد.
- حدیث سی و پنجم: «قانون عدل و انصاف»
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أَمْری وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی»
در روایات اهل‌بیت «سلام‌الله‌علیهم» بر یک موضوع، پافشاری و تأکید فراوان و عجیبی شده است. آن بزرگواران در روایات متعّددی با الفاظ مختلف می‌فرمایند: «تُحِبَّ لَهُ مَاتُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهُ مَاتَکْرَهُ لِنَفْسِک» [۱].
مسلمان آن است که هرچه برای خود می‌پسندد، برای دیگران هم بپسندد و آنچه برای خود نمی‌خواهد، برای دیگران نیز نخواهد.
این دستورالعمل، «قانون عدل و انصاف» نام دارد که یک قانون مترقّی و راهگشا، در احکام اسلامی است و در تعالیم دینی، به‌ویژه در علم اخلاق، جایگاه برجسته و بسیار مهمی دارد. در روایات فراوانی نیز بر رعایت آن تأکید و پافشاری شده است. [۲]
در برخی روایات نیز با صراحت، در تعریف انصاف همین قانون را ذکر کرده‌اند. راوی می‌گوید: برخی از اصحاب در نامه‌ای به من نوشتند که از امام صادق «سلام‌الله‌علیه» سؤال کنم: مسلمان بر مسلمان چه حقّی دارد؟ من از امام «سلام‌الله‌علیه» پرسیدم و ایشان به من پاسخی ندادند. هنگام وداع، به ایشان گفتم: به پرسش من پاسخ ندادید؟ فرمودند: من می‌ترسم شما کافر شوید؛ کنایه از اینکه رعایت حقّ مردم سخت است، از طرفی شرط مسلمانی هم رعایت همین حقوق است و ممکن است شما بفهمید مسلمان واقعی نیستید و ناامید شوید.
سپس فرمودند: به‌راستی از سخت‌ترین واجبات که خدا بر خلقش واجب کرده، سه امر است: «إِنْصَافَ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ حَتَّی لَا یَرْضَی لِأَخِیهِ مِنْ نَفْسِهِ إِلَّا بِمَا یَرْضَی لِنَفْسِهِ مِنْهُ وَ مُوَاسَاةَ الْأَخِ فِی الْمَالِ وَ ذِکْرَ اللَّهِ عَلَی کُلِ حَالٍ لَیْسَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَکِنْ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَیَدَعُهُ» [۳]
آن حضرت سه وظیفۀ اساسی برای مسلمان‌ها برشمرده‌اند؛
وظیفۀ اوّل، رعایت انصاف است. در معرفی شخص با انصاف هم فرموده‌اند: کسی است که هرچه برای خود می‌پسندد، برای دیگران نیز بپسندد.
وظیفۀ دوّم، عمل به قانون مواسات و دستگیری از هم‌نوعان است.
وظیفۀ سوّم، مداومت بر ذکر، آن هم ذکر عملی است؛ بدین معنا که انسان از گناهان اجتناب ورزد و فرمان خداوند تعالی را اطاعت نماید.
در صورت توجه و عمل به قانون عدل و انصاف، بسیاری از مشکلات و معضلات فردی و اجتماعی حل خواهد شد. این قانون، از یک سو مسلمان‌ها را در کمک و خیرخواهی به یکدیگر ترغیب و تشویق می‌نماید؛ چنان‌که می فرماید: «آنچه برای خود می‌پسندی، برای دیگران هم بپسند»؛ و از سوی دیگر، مسلمان‌ها را از آزار و اذیّت و ظلم به یکدیگر بر حذر می‌دارد. از این‌رو می‌فرماید: «هرچه برای خود نمی‌خواهی، برای کسی نخواه».
به بیان رساتر، قانون عدل و انصاف، دو مرتبۀ کلی دارد؛ یک مرتبه، خواستن خوبی‌ها برای همدیگر است که به آن قانون مواسات نیز گفته می شود. یک مرتبه نیز نخواستن بدی‌ها برای دیگران است.
پس، براساس قانون عدل و انصاف، مؤمنین باید از یک طرف، به یکدیگر محبت داشته باشند و در غم و شادی، در کنار همدیگر بمانند و با کمک و رسیدگی، به فریاد هم برسند و برای همدیگر سلامتی، امنیّت و آرامش بخواهند. و از طرف دیگر، نسبت به یکدیگر، بغض و کینه و ناراحتی نداشته باشند، به یکدیگر ظلم نکنند، به هم آسیب نرسانند و برای همدیگر بدی و سختی نخواهند؛ چنان‌که برای خود نمی‌خواهند.
این طرز رفتار سبب ایجاد جاذبه و الفت بین مسلمان‌ها می‌شود و این جاذبه، منجر به اتّحاد و یکپارچگی آنها خواهد شد.
امام صادق «سلام‌الله‌علیه» در روایتی، خطبۀ پیامبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» در مسجد خیف، در سرزمین منا را بازگو کرده‌اند. رسول خدا «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» در آن خطبه، راجع به مؤمنین می‌فرمایند: «وَ هُمْ یَدٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ» [۴]؛ یعنی همه آنها یک دست، واحد و یکپارچه در برابر بیگانگان هستند.
جاری‌شدن محبّت بین امّت اسلامی، مثل کهرباست و نظیر یک آهنربا آنها را به گرد خود جمع می‌کند. در اثر این محبّت راستین و واقعی، توجه و عمل به قانون مواسات، به یک فرهنگ عمومی بین مسلمان‌ها مبّدل می‌گردد.
اساساً معنای «سلامٌ علیکم» همین است. قبل از اسلام، در دوران جاهلیّت، مردم هنگام ملاقات با همدیگر، می‌گفتند: «أَنْعِمْ صَبَاحا-صبح به‌خیر» و اگر بعد از ظهر بود، می‌گفتند: «أَنْعِمْ مَسَاءً-عصر به‌خیر»؛ با ظهور اسلام، فرهنگ‌های جاهلیّت یکی پس از دیگری کنار زده شد و فرهنگ ناب اسلامی جایگزین آنها گردید.
یکی از آن فرهنگ‌ها، «سلامٌ علیکم» بود. پیامبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» به مسلمان‌ها آموختند که هنگام ملاقات، به یکدیگر بگویند: «سلامٌ علیکم» و فرمودند: تحیّت اهل بهشت، به این صورت است. [۵]
هر مسلمان با گفتن «سلامٌ علیکم»، در واقع به طرف مقابل می‌گوید: من برای تو سلامتی، امنیّت، رفاه، آرامش و خیر و نیکی می‌خواهم. من بغض و کینه و ناراحتی نسبت به تو ندارم، من آنچه را برای خود می‌پسندم، برای تو نیز می‌پسندم و آنچه برای خودم دوست ندارم، برای تو نیز دوست نخواهم داشت.
در ادامه، قدری راجع به دو مرتبۀ قانون عدل و انصاف صحبت می‌کنیم.
مرتبۀ اوّل، همان‌طور که بیان شد، عمل به قانون مواسات است. قرآن کریم راجع به قانون مواسات، در همان ابتدای سورۀ بقره، در توصیف مؤمنین می‌فرماید: «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ» [۶]؛ یعنی علامت و نشانۀ مؤمنین آن است که از هرچه روزی آنها شده، انفاق میکنند. با مال، با قدم، با قلم، با علم، با آبرو و بالأخره به هر صورتی که بتوانند به یاری همدیگر می‌شتابند.
قرآن کریم در آیۀ دیگر می‌فرماید: «لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ» [۷]؛ یعنی آنکه ثروتند نیست هم باید از آنچه می‌تواند انفاق کند و در حدّ توان، به فکر یاری دیگران باشد.
در آیۀ دیگر، با لحنی تهدیدآمیز، هشدار می‌دهد و می‌فرماید: «وَ الَّذینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فی سَبیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیمٍ» [۸]؛ آنان که اموال خود را جمع کرده، در راه خدا انفاق نمی‌کنند، به عبارت دیگر کسانی که فقط به فکر خود هستند و دیگرخواهی در زندگی آنها نیست، به این افراد وعدۀ عذاب دردناک داده شده است. در آیۀ بعد از آن می‌فرماید: چنین افرادی را در جهنّم، نقره داغ و پول داغ میکنند.
قانون مواسات، در روایات اهل‌بیت «سلام‌الله‌علیهم» نیز ظهور و بروز فراوانی دارد. تنها در اصول کافی، روایات متعدّدی در باب‌های مختلف و با محتوای قانون مواسات نقل شده، که در صورت گردآوری، خود یک کتاب مسقل می‌شود.
در یکی از آن روایات، امام صادق «سلام‌الله‌علیه» می‌فرمایند: «الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ کَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَکَی شَیْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِکَ فِی سَائِرِ جَسَدِه» [۹]؛ یعنی مؤمنین مانند یک بدن واحدند و درد و غم و ناراحتی هر یک از آنان، سبب رنج همۀ آنهاست؛ چنان‌که درد یک عضو بدن، همۀ بدن را دردمند می‌کند.
شاید سعدی، با توجه به این روایت شریف می‌گوید:
بنی آدم اعضای یکدیگرند // که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار // دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بی غمی // نشاید که نامت نهند آدمی
اهمیّت قانون مواسات در اسلام به قدری است که در برخی روایات برای عمل به قانون مواسات، ثواب‌های شگفت‌انگیزی وضع شده است. گاهی ثواب آن، معادل ثواب بیست حج دانسته شده است: «لَقَضَاءُ حَاجَةِ امْرِئٍ مُؤْمِنٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً» [۱۰]. حتی در بعضی روایات، رفع حاجت از مؤمن، افضل از هزار حجّ مقبول شمرده شده است: «أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ حِجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ بِمَنَاسِکِهَا» [۱۱].
در دسته‌ای از روایات نیز کوتاهی از عمل به قانون مواسات، با تهدید و هشدار، مذمّت و مؤاخذه شده است، مثلاً ابان بن‌تغلب از قول امام صادق «سلام‌الله‌علیه» روایت می‌کند: اگر کسی در حالی که قدرت نجات برادر مؤمن خویش را از گرفتاری دارد، درخواست او را اجابت نکند و دست رد به سینه‌اش بزند، خداوند سبحان در قبر ماری را بر او مسلّط می‌کند تا همواره او را نیش بزند. [۱۲]
از مجموع این آیات و روایات و صدها روایت دیگر، به‌خوبی نتیجه گرفته می‌شود که عمل به قانون مواسات و رسیدگی به مردم و نجات آنها از گرفتاری، در وقت احتیاج، واجب است. عجیب آن است که برخی فقها، این‌گونه آیات و احادیث را حمل بر استحباب کرده و می‌گویند: واجبات مالی، منحصر به خمس، زکات و کفّارات است.
پیامبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» می‌فرمایند: «مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ جَائِعٌ» [۱۳]؛ در روایت دیگری فرموده‌اند: «مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهْتَمُ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ» [۱۴]؛ کسی که به احتیاجات مسلمان‌ها اهمیّت ندهد، مسلمان نیست.
مؤمن، کسی است که طبق قانون عدل و انصاف، هرچه برای خود میخواهد، برای دیگران نیز بخواهد و هرچه برای خویش دوست ندارد، برای دیگران نیز دوست نداشته باشد. یعنی وقتی گرسنه‌ای می‌بیند، مثل وقتی خودش و خانواده، گرسنه هستند، به گرسنگی او اهمیّت بدهد. همان طور که هنگام ازدواج پسرش، به فکر خانه خریدن است، در فکر خانه‌دار شدن دامادهای بی‌بضاعت هم باشد. به اندازۀ اهتمامی که نسبت به جهیزیّۀ دخترش دارد، راجع به تهیۀ جهیزیّه برای دختران مستمند اقدام کند. همان وقتی که دغدغۀ خرید لباس و تهیّۀ خوراک برای فرزندانش دارد، کودکان فقرا و نیازمندان را از یاد نبرد.
حضرت امام خمینی «قدّس‌سرّه» می‌فرمودند: اگر من بدانم کسی شام ندارد، باید عبای خود را بفروشم و برای او شام تهیه کنم.
مرحوم کلینی «رحمت‌الله‌علیه» در کتاب کافی، روایتی صحیح‌السّند و ظاهر الدّلاله از امام صادق «سلام‌الله‌علیه»، نقل می‌کند که می‌فرمایند: «أَیُّمَا مُؤْمِنٍ مَنَعَ مُؤْمِناً شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ مِنْ عِنْدِ غَیْرِهِ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ مُزْرَقَّةً عَیْنَاهُ مَغْلُولَةً یَدَاهُ إِلَی عُنُقِهِ فَیُقَالُ هَذَا الْخَائِنُ الَّذِی خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ» [۱۵]؛ کسی که بتواند گره از کار دیگران بگشاید و قدرت داشته باشد احتیاج مردم را به دست خودش یا توسط دیگران رفع کند، ولی در این زمینه کوتاهی نماید، در قیامت در حالی او را به صف محشر می‌آورند که رویش سیاه است، چشم‌های او به گودی فرو رفته و دستانش را به گردن آویخته‌اند. سپس خطاب می‌شود، او خائن به خدا و رسول خداست و امر می‌شود که وی را به جهنّم بیندازند.
سورۀ ماعون، مفاهیم آموزنده و عجیبی در این زمینه دارد. می‌فرماید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم أَ رَأَیْتَ الَّذی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ، فَذلِکَ الَّذی یَدُعُّ الْیَتیمَ، وَ لا یَحُضُّ عَلی طَعامِ الْمِسْکینِ، فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ، الَّذینَ هُمْ یُراؤُنَ، وَ یَمْنَعُونَ الْماعُونَ» [۱۶].
ابتدا می‌فرماید: آیا می‌خواهی یک نفر که دین ندارد را به تو نشان بدهم؟ بعد می‌فرماید: او کسی است که یتیم را از خود می‌راند. یعنی کسی که بتواند دختر یتیم را شوهر دهد، پسر یتیم را زن دهد و کودک یتیم را به مدرسه بفرستد و به او رسیدگی کند و در حالی که قدرت دارد، بی‌اعتنایی کند، چنین کسی دین ندارد.
همچنین کسی که نه تنها خود در تأمین خوراک مستمندان کوشا نیست، بلکه دیگران را نسبت به این کار خیر تشویق نمی‌کند، طبق فرهنگ قرآن کریم مسلمان نیست. بعد از آن، افراد کاهل نماز و کسانی که در اقامۀ نماز سستی می‌ورزند را سرزنش کرده، می‌فرماید: وای بر آن نامسلمانی که در وقت نماز، غافل از نماز است! در آخر کار نیز دوباره به سراغ قانون مواسات رفته، می‌فرماید: وای بر افراد متظاهر، ریاکار و حقّه‌باز که اگر هم از دیگران دستگیری کنند، برای خدا نیست، بلکه برای دیدن مردم و تحسین آنها، به قانون مواسات عمل میکنند.
مرتبۀ دوّم قانون عدل و انصاف، آن است که مسلمان‌ها همان‌طور که دوست ندارند به خودشان ظلم شود، به دیگران ظلم نکنند. همان گونه که از آزار و اذیّت بدشان می‌آید، مراقب باشند، آزارشان به کسی نرسد و سبب زیان دیدن مردم نشوند. هرکس نمی‌پسندد که او را فریب دهند و اموالش را به یغما ببرند، خودش باید در رعایت حقّ مردم کوشا باشد و اموال مردم را به‌ناحق نخورد. آنکه از کارشکنی در کارش بیزار است، باید خودش در کار دیگران مانع تراشی نکند و گره در امور دیگران نیندازد. امیرالمؤمنین(ع) کسی که گره در کار مؤمنین بیندازد و علیه آنان اقدام کند را خارج از اسلام و مسلمانی می‌دانند: «مَنْ أَعَانَ عَلَی مُؤْمِنٍ فَقَدْ بَرِئَ مِنَ الْإِسْلَامِ» [۱۷]. در روایتی از امام صادق «سلام‌الله‌علیه» نقل شده است که: هرکس در کار مردم کارشکنی کند، در حالی خداوند را در قیامت ملاقات می‌کند که در پیشانی او نوشته شده است: «آیِسٌ مِنْ رَحْمَتِی» [۱۸]؛ یعنی از رحمت خداوند سبحان ناامید است. آن حضرت در روایت دیگری می‌فرمایند: کسی که ضدّ مؤمن و به ضرر او حرفی بزند، در قیامت عذابش از همه شدیدتر خواهد بود: «أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً یوْمَ الْقِیامَةِ مَنْ أَعَانَ عَلَی مُؤْمِنٍ بِشَطْرِ کَلِمَةٍ» [۱۹].
غیبت، تهمت و شایعه‌پراکنی، از گناهان بزرگی هستند، که نه تنها سبب آبروریزی افراد می‌شوند، بلکه امنیّت اخلاقی و روانی اجتماع را بر هم می‌زنند. همه باید توجه داشته باشند و مراقب باشند که در مجالس و در دید و بازدیدها، غیبت و تهمت و شایعه نباشد. اهل دلی به من میگفت: در یک جلسه، غیبت شد. او میگفت: من غیبت نکردم، بلکه دیگران غیبت کردند. شب خواب دیدم کسانی که پشت سر آنها غیبت شد را کشتند و من در دیگ میگذارم تا بپزیم و با هم بخوریم. از خواب بیدار شدم و فهمیدم غیبت یعنی کشتن دیگران.
قرآن کریم، غیبت را خوردن گوشت مردار و متعفّن دیگران می‌داند: «وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ» [۲۰]. کسانی که چشم بصیرت دارند، میبینند که غیبت، گوشت گندیده است.
بنابراین در این مجالس باید غیبت نباشد. البته تقریباً تمام حرف‌هایی که شایع است، تهمت است، نه غیبت. امّا با کمال تأسف تهمت می‌زنند و افرادی هم آن تهمت‌ها را منتشر میکنند، یعنی شایعه پراکنی میکنند. متأسفانه بسیار دیده می شود که به‌عنوان سیاست، غیبت میکنند، تهمت می‌زنند، شایعه می‌سازند و شایعه را در بین مردم پخش میکنند.
قرآن کریم در ابتدای سورۀ نور، در چندین آیه، به مذمّت شایعه پرداخته و فرموده است که چرا حرف ها را نفهمیده و ندانسته، به همدیگر می‌گویید؟ یک حرفی انسان می‌شنود و بدون اطمینان از صحّت آن، به دیگران منتقل می‌نماید، به این کار زشت و ناپسند، شایعه‌پراکنی می‌گویند. یکی از خوشحالی‌های دشمنان اسلام، همیشه و اکنون، این بوده و هست که مسلمان‌ها شایعه پراکنی کنند.
در زمان پیامبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» از سوی دشمن، تهمتی علیه یکی از همسران آن حضرت اختراع شد؛ امّا مهم‌تر آن است که دوستان، یعنی خود مسلمان‌ها، آن تهمت و آن شایعه را گرفتند و در بین خود پخش کردند. ناگهان یک آبروریزی برای پیغمبر «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» پیدا شد تا جایی که خانه نشین شدند. اگر لطف خداوند نبود، اسلام نابود شده بود، زیرا خطر عجیبی برای اسلام جلو آمد. خدا پیامبرش را یاری کرد و آیات «افک» نازل شد و تهمت را رفع کرد. همچنین کسانی که شایعه‌پراکنی کرده بودند را به شدّت سرزنش کرد و فرمود: «إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیمٌ» [۲۱].
در وضع فعلی، با تهمت و شایعه، همه را به همدیگر بدبین میکنند. با این گناهان، مردم را به مسئولین و به نظام بدبین میکنند. ایجاد بدبینی، خودبخود حالت یأس و ناامیدی برای مردم به همراه دارد که خطرناک است. این گناهان، از اختلاف سرچشمه می‌گیرد و اختلاف، عامل نابودی است.
این تهمت‌ها و شایعه‌پراکنی‌ها، تضعیف اسلام و تضعیف نظام است و دشمن میخواهد که مردم به نظام و به مسئولین بدبین شوند. همه باید بدانند که اگر شایعه جلو آمد، دشمن به افراد معمولی راضی نیست و حتی میرسد به آنجا که راجع به پیغمبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی می‌کند. این یک زنگ خطر است که اگر با شایعات و اتّهام‌های ناروا، مقابله نشود، کم کم افراد شایعه‌ساز و آنان که به دیگران نسبت ناروا می‌دهند، راجع به همۀ بزرگان و حتی راجع به اصل نظام، شایعه می‌سازند و پخش میکنند.
این گناهان بسیار بزرگ است و بحث آن نیز مفصّل است، امّا آنچه موضوع بحث ماست، اینکه، طبق قانون عدل و انصاف، اگر کسی دوست ندارد، از او غیبت کنند، باید خودش غیبت نکند، آنکه نمی‌خواهد به او تهمت بزنند و آن تهمت را شایع کنند، باید از تهمت و شایعه‌پراکنی خودداری کند و آبروی مردم را نریزد.
امام صادق «سلام‌الله‌علیه» در روایتی می‌فرمایند: «لَا تَغْتَبْ فَتُغْتَبْ وَ لَا تَحْفِرْ لِأَخِیکَ حُفْرَةً فَتَقَعَ فِیهَا فَإِنَّکَ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ» [۲۲]؛ غیبت نکن که دیگران هم غیبت تو را میکنند و برای برادرت چاه نکن، که خودت در آن چاه خواهی افتاد.
پی نوشت ها:
[۱]. الکافی، ج ۲، ص ۱۶۹.
[۲]. ر. ک: الکافی، ج۲، ص۱۶۹؛ من‌لایحضره‌الفقیه، ج۲، ص۶۲۵؛ تحف العقول، صص۷۴، ۸۱، ۱۸۰؛ الأمالی(للصدوق)، ص۳۲۳؛ الأمالی(للطوسی)، ص۹۸؛ نهج البلاغه، نامۀ۳۱؛ وسائل‌الشیعه، ج۱۲، ص۲۱۰؛ بحارالأنوار، ج۳۳، ص۵۵۰ و... و.
[۳]. الکافی، ج۲، ص۱۷۰.
[۴] . الکافی، ج۱، ص۴۰۴.
[۵]. تفسیر القمی، ج۲، ص ۳۵۵.
[۶]. بقره، ۳: «و از آنچه به ایشان روزی داده‌ایم انفاق میکنند.»
[۷]. طلاق، ۷: «بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند، و هر که روزی او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده، انفاق کند. خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمی‌کند. خدا به زودی پس از دشواری آسانی فراهم می‌کند.»
[۸]. توبه، ۳۴: «و کسانی که زر و سیم را گنجینه میکنند و آن را در راه خدا هزینه نمی‌کنند، ایشان را از عذابی دردناک خبر ده.»
[۹]. الکافی، ج ۲، ص ۱۶۵.
[۱۰]. الکافی، ج ۲، ص ۱۹۳.
[۱۱]. الأمالی، ص ۲۳۷.
[۱۲]. وسائل الشّیعه، ج ۱۶، ص ۳۶۰
[۱۳]. الکافی، ج ۲، ص ۶۶۶.
[۱۴]. الکافی، ج ۲، ص ۱۶۳.
[۱۵]. الکافی، ج ۲، ص ۶۳۷.
[۱۶]. ماعون، ۱ تا ۷: «به‌نام خداوند رحمت‌گر مهربان، آیا کسی را که [روزِ] جزا را دروغ می‌خواند، دیدی؟ این همان کس است که یتیم را بسختی می‌راند، و به خوراک‌دادن بینوا ترغیب نمی‌کند. پس وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافلند، آنان که ریا میکنند، و از [دادن] زکات [و وسایل و مایحتاج خانه] خودداری می‌ورزند.»
[۱۷]. غرر الحکم و درر الکلم، ص ۶۶۹.
[۱۸]. الکافی، ج ۲، ص ۳۶۸.
[۱۹]. إرشاد القلوب إلی الصواب، ج ۱، ص ۷۲.
[۲۰]. حجرات، ۱۲: «و بعضی از شما غیبت بعضی نکند؛ آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید. [پس] از خدا بترسید، که خدا توبه‌پذیر مهربان است.»
[۲۱]. نور، ۱۵: آنگاه که آن [بهتان] را از زبان یکدیگر می‌گرفتید و با زبانهای خود چیزی را که بدان علم نداشتید، می‌گفتید و می‌پنداشتید که کاری سهل و ساده است با اینکه آن [امر] نزد خدا بس بزرگ بود.
[۲۲]. الأمالی(للصدوق)، ص۴۲۰.
۰۹:۰۴ - ۱۴۰۰/۱۰/۲۸