به گزارش خبرگزاری «حوزه» حجت الاسلام والمسلمین غرویان، در بحث دیگری از درس  فقه تراریختگی به بررسی "اصطلاحات علم بیوتکنولوژی"، "رابطه این علم، با علم سایکوسوماتیک"، "تاریخچه علم اصلاح ژنتیک"، "نتیجه عملیات مهندسی ژنتیک " و ضرورت پرداختن فقه به این مباحث پرداخته است.

ضرورت فقه های نو

این مسائل جدید در حوزه خیلی کم مطرح می شود و ما باید از یک جا این مباحث را آغاز کنیم، تا به مرور در حوزه به این مسائل جدید بیشتر پرداخته شود تا آن تعارض بدوی بین دین و این مسائل جدید حل شود.

یک جلسه در مورد فقه اصلاح ژنتیک صحبت کردیم و در این جلسه می خواهیم دنباله بحث را پی گیری کنیم

تشخیص موضوع هم بر عهده فقیه می باشد

اینکه می گویند فقیه کاری به موضوع ندارد، حرف صحیحی نیست و ما باید به تنقیح دقیق موضوع بپردازیم، چرا که با عوض شدن موضوع، حکم نیز عوض می‌شود، ما وقتی می خواهیم فقه اصلاح ژنتیک بحث کنیم، باید تعریف دقیق ژن را بلد باشیم و تا ما موضوع را نشناسیم، حکم آن را هم دقیق نمی توانیم بشناسیم و فقیه در خیلی از احکام فقهی موضوع را هم بیان می کند مثلا ما در عبادیات تعریف صلاة را خود فقیه باید بداند و از کسی نمی پرسد که تعریف صلاة چیست، البته دانستن همه ابعاد آن موضوع واجب نیست ولی به میزان دائره حکم شرعی باید اطلاعات موضوع شناختی داشته باشد.

ضرورت توجه به علوم روز

اگر ما بخواهیم از دنیای علم عقب نیافتیم و بخواهیم بشر به علم ما توجه کند باید توجه به این موضوعات را داشته باشیم و إلا می گویند شما اطلاع ندارید و این احکام شما به درد معلومات کنونی بشر نمی خورد، البته نمی گوییم دروس حوزه را رها کنیم ولی در آن محدوده که بخواهیم حکم شرعی بدهیم باید حکم موضوعات پیرامون آن را بدانیم یکی از مراجع نجف وقتی به او گفتند حکم تلقیح مصنوعی چییست ابتدا گفت باید یک متخصص این علم بیاید و موضوع را کامل برای من باز کند و تدریس کند بعد می توانم حکم صادر کنم.

اصطلاح شناسی فقه ژنتیک

چیستی زایه

منظور از زایه همان ژن می باشد و در تعریف ژن از تعبیر زایه استفاده می شود، علت اینکه اسم فارسی ژن را زایه گذاشتند، این است که این ژنها در نباتات و حیوانات و انسانها آن عنصر اولیه است که از آن زایش صورت می گیرد و آن موجودات اولیه و ذرات اولیه  که زایش و زائیدن در آنها اتفاق می افتد را زایه و ژن می گویند.

تعریف ژن

زایه یا ژن‌ واحد مولکولی وراثت از یک ارگانیسم زنده است اکثر صفات بیولوژیکی اثر ترکیبی از اقدامات بسیاری از ژن‌ها هستند.

آرایش ژنتیکی یک موجود زنده (ترکیب ژن‌های آن)، تعیین کنندهٔ مشخصات آن، مانند رنگ چشم‌های یک جانور یا بوی گل یک گیاه است. بیشتر ژن‌ها اطلاعات مربوط به ساخت پروتئین‌ها را در بر دارند و معمولاً در توالی‌های مولکول دی‌ان‌ای ذخیره می‌شوند ژن‌های برخی ویروس‌ها به صورت آر ان‌ ای ذخیره می‌شود. برای اینکه یک ژن بتواند اثر خود را نمایان سازد باید ابتدا به پروتئین ترجمه شود.(یعنی نوع پروتئین آن باید مشخص شود) ترجمه ژن‌ها با واسطه ماکرومولکول‌های دیگری بنام آر ان ای (RNA) انجام می‌شود. وجود واحد ارثی گسسته برای اولین بار توسط گرگور مندل (1822-1884) مطرح شد.

ارگانیسم زنده

منظوراز ارگانیسم زنده همان موجود طبیعی حی بدون دستکاری و با ساختار اولیه می باشد.

صفات بیولوژیکی

مثل رنگ چشم و رنگ پوست ورنگ مو که در اثر ترکیب ژن ها می‌باشد و الان افراد می روند و از بانک ژن درخواست می کنند که ژن هایی بدهید تا مثلا چشم های بچه ما آبی بشود.

دی‌ان‌ای

اطلاعات ژن را از طریق این دی ان ای بدست می آوردند که مثلا فلان شخص که کشته شده است کیست با بررسی ژن های فامیل های مشابه او.

پروتئین

پروتئین یعنی مواد لازم برای تغذیه که اطلاعات مربوط به ساخت پروتئین ها در ژن ها می باشد، مثلا پروتئین، قوه جنسی در مرد یا زن تقویت یا تضعیف می کند.

پژوهش در مورد ژن

پژوهش‌های جدید معلوم کرده که افرادی که قدشان کوتاه‌تر باشد طولانی‌تر از دیگران عمر می‌کنند. این پدیده مربوط به آلل ژنتیک FOX۰۳ (نوعی ژن که در محل خاص در کروموزوم قرار دارد) که به نام ژن طول عمر شناخته شده که باعث رشد محدود می‌شود.

سال‌ها پیش گروهی از پژوهشگران نوعی بوتهٔ گوجه فرنگی تولید کردند که دارای ژن مربوط به صفت مقاومت در برابر سرما بود. این ژن از نوعی ماهی آب سرد به دست آمده بود و گوجه فرنگی‌هایی که به این طریق به دست آمده بودند مقاومت بیشتری در برابر سرما داشتند، منبع: ویکی پدیا

رابطه علم بیو تکنولوژی با علم سایکوسوماتیک

در ژانویه ۲۰۱۳ پژوهشگران آمریکایی گزارش دادند، ژنی که حامل ویژگی‌ها و صفات شخصیتی افراد است با طول عمر شخص نیز در ارتباط است که مثلا یک آدم خجالتی ویا  پررویی است و بعد می فهمند کدام یک عمرشان بیشتر می‌باشد و در حقیقت درتعریف این علم سایکوسوماتیک باید گفت؛ علمی است که رابطه بین صفات شخصیتی مربوط به روح و روان می باشد را با صفات و حالات جسم بررسی و کشف می کند. و پس از کشف رابطه ژن خاص بدن با آن حالت روحی، با تغییر آن ژن به دنبال تغییرآن روحیه هستند.

تاریخچه علم اصلاح ژنتیک

تاریخچه پیدایش اصلاح نباتات هم زمان با پیدایش علم کشاورزی است و از بحث های بین رشته ای می باشد، چرا که زمانی که انسان های اولیه برای تامین غدای خود دانه های درشت تر یا با رنگ مطلوب تر را استفاده کردند، مثلا برای کاشت، لوبیا یا گندم درشت تر را انتخاب می کردند و در حقیقت این یک انتخاب اصلح بود و در حقیقت برخی را از چرخه تولید حذف می کردند و در واقع علم یا هنر اصلاح نباتات پدیدار شد.

هنر یا علم بودن بیوتکنولوژی

هنر بیشتر ناظر به جنبه عملیاتی می باشد و علم بیشتر جنبه نظری مطلب است، مثلا برخی علم ندارند ولی میفهمند که این هندوانه رسیده یا نه این یک هنر می باشد و برخی هم اینجا گفته اند این اصلاح نباتات هنر است و برخی گفته اند که علم است.

انتخاب والدین مناسب در ژن

در این علم یا هنر اصلاح نباتات از روش های مختلفی در جهت بهبود کمیت و کیفیت این ژن نباتات استفاده می شود و در اصلاح نباتات سنتی عمدتا والدین با صفات مطلوب انتخاب می شوند و پس از تلاقی و آنالیز فرزندان آنها به دنبال ایجاد تنوعی هستیم تا نتایج اصلح این والدین را انتخاب کنیم و کیفیت و یا کمیت محصول را ارتقاء دهیم، این بررسی ها قدیم الایام در مورد انسانها هم بود مثلا وقتی می خواستند دو نفر با هم ازدواج کنند یک نفر از آن خانواده و یک نفر از خانواده طرف مقابل را انتخاب می کردند ومثلا قد این دو را بررسی می کردند که به همدیگر می آیند یا تناسب ندارند و یا مثلا می گفتند این دو سیاه هستند بچه این دو اصلح نخواهد شد و بعد کیفیت محصول را آنالیز می کردند که آیا به این طائفه زن بدهیم یا صلاح نیست، پس توجه به کیفیت و کمیت محصول از قدیم بوده است.

مثلا فرض کنید ما دو نوع برنج داریم که یکی از آن دو به آفتی حساس است و زیاد برداشت می شود وآن یکی به آفت حساس نیست و کیفیت خوبی دارد ولی کمیت ندارد؛ ما از طریق ژن مقاومت برنج کم محصول مقاوم مقابل آفت را، به آن برنج پر محصول انتقال می دهیم، پر واضح است که نتایج این تلاقی نیمی از مادّه ژنتیکی خود را از ماده پدری و نیمی را از والد پدری به گیاه منظور انتقال می دهند و صفت مقاومت به گیاه منظور اضافه می شود ولی اینجا مشکلی که پیش می‌آید این است که ما می خواستیم صفت مطلوب این گیاه را انتقال دهیم صفات نا مطلوب هم انتقال می یابد، البته سعی می کنند که تا حد امکان عوارض نداشته باشد و ژن ها و صفات نا مطلوب انتقال نیابد ولی این حذف صفات نا مطلوب صد در صد نخواهد بود و زمان زیادی( حدود 8 سال) صرف این انتقال ژن و تلاقی برگشتی می‌شود.

نتیجه مهندسی ژنتیک

در واقع در عملیات مهندسی ژنتیک ژن دارای صفت خوب به ژن موجود حی دیگری که دارای این صفت خوب نیست، تلاقی و انتقال می‌یابد، اما اینکه آیا صفات نامطلوب انتقال می یابد یا نمی یابد و می شود اجازه انتقال نداد، بین صاحب نظران اختلاف است و برخی می گویند که نمی شود جلوی انتقال صفات نا مطلوب را گرفت و برخی معتقدند که می شود جلوی انتقال صفات بد را گرفت.

تقریر: حامد حسن زاده