خبرگزاری «حوزه»، به مناسبت بیست و سوم ذی القعده، روز زیارتی مخصوص امام رضا (علیه السلام) نوشتاری در خصوص زیارت ثامن الحجج (ع) و فضایل آن حضرت به قلم مریم احمدی طایفه منتشر می کند.

مقدمه

ماه ذی القعده را که ولادت امام رضا (علیه السلام) در یازدهم ذی القعده و بنابر نقلی شهادت حضرت در بیست و سوم ذی القعده و نیز روز مخصوص زیارت ایشان در آن ذکر شده است را می توان ماه امام رضا (علیه السلام) نامید؛ زیارت آن حضرت در این ماه از دور و نزدیک بسیار سفارش شده و ثواب بسیاری دارد.

با توجه به منابع روایی می توان پنج روز را به عنوان روز زیارتی آن امام همام ذکر کرد: (1)

* روز 11 ذی القعده، ولادت با سعادت امام رضا (علیه السلام)

* روز 23 ذی القعده، (بنابر برخی روایات) شهادت امام رضا (علیه السلام)

* روز 25 ذی القعده معروف به روز «دحوالارض»، روزی که خدای متعال زمین را گسترانید. عبادت در آن روز آثار و برکت های عظیم و بی مانندی دارد و زیارت امام رضا (علیه السلام) در آن روز افضل اعمال دانسته شده است.

* تمام روزهای ماه رجب. (2)

* روز آخر ماه صفر، روز شهادت امام رضا (علیه السلام)

البته در این میان، روز 23 ماه ذی القعده مورد سفارش ویژه است.

هدف از این نوشتار بررسی اهمیت روز 23 ذی القعده و این که چرا این روز به نام «روز زیارتی مخصوص امام رضا (علیه السلام)» نامیده شده است؟

* روایات روز زیارتی مخصوص امام رضا (علیه السلام)

در خصوص علت نامگذاری روز 23 ماه ذی القعده به نام "روز زیارتی مخصوص امام رضا (علیه السلام) در منابع شیعه، روایاتی آمده است که در ذیل به آنها اشاره می شود:

علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار در باب شهادت امام رضا (علیه السلام) نقل کرده که برخی از افراد معتقدند آن حضرت در روز 23 ماه ذی القعده به شهادت رسیده است؛ اما در جامعۀ ما روز آخر ماه صفر به عنوان روز شهادت ایشان مطرح است. باید گفت این روز، روز زیارتی مخصوص ایشان نامیده شده است. (3)

برادر علامه حلى (رضی الدین حلی)، در کتاب العدد، روز بیست و سوم ماه ذی القعده را به عنوان یکی از روزهای شهادت امام رضا (علیه السلام) نقل کرده است. (4)

سید ابن طاووس در کتاب الاقبال، روز بیست و سوم ماه ذی القعده را روز زیارتی امام رضا (علیه السلام) از دور و نزدیک معرفی کرده است. (5)

* حکمت نام گذاری  این روز به عنوان روز زیارتی مخصوص امام رضا (ع)

الف: توجه دادن مردم به نقش امام رضا (ع) در ایجاد مدینه رضوی

یکی از حکمت های نامگذاری روز 23 ماه ذی القعده به نام "روز زیارتی مخصوص امام رضا (علیه السلام) می تواند توجه دادن مردم به ذات آن حضرت، نسبت به نقشی که ایشان در ایجاد مدینه رضوی داشتند، باشد.

امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) طی دوران اقامت خود در مرو، برای ترقی اندیشه و اعتقادات مردم خراسان بسیار تلاش نمودند و با مناظره های علمی با اهل کتاب و نحله های فکری گوناگون، موجبات اعتلای معرفت و بینش دینی این منطقه را که می توان از آن به عنوان «مدینه رضویه» نام برد، فراهم آوردند. آن حضرت، با تشکیل محافل علمی، کلامی و حدیثی به دفاع از اصول اسلام و فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) پرداختند و به شبهات و ایرادات فِرَق مختلف پاسخ دادند. (6) لذا مردم باید این مسئله را در نظر داشته و نسبت به زحمات ایشان قدردان باشند.

ب: ترویج تشیع

با توجه به دوری مرقد مطهر حضرتش از خاستگاه اسلام و موطن ائمه (علیهم السلام) و مسلمانان یعنی مکه و مدینه و دشواری فراوان مسافرت و خطراتی که داشته، طبیعی و عادی است که در ترغیب و تشویق به زیارت آن حضرت تأکید زیادتری شود. (7)

مردم خراسان که از پیش دوستدار خاندان رسالت بودند، پس از حضور آن حضرت، محبت و ارادتشان به اهل بیت (علیهم السلام) و علویان بیشتر شد، به گونه ای که مدفن امام رضا (علیه السلام) یکی از پایگاه های مهم تشیع در طول تاریخ در آمد و بر تاریخ فرهنگ و هنر و اقتصاد ایران و تشیع تأثیر عمیقی نهاد. (8)

از جمله روایاتی که بر زیارت امام رضا (علیه السلام) تأکید داشته و به حضور شیعیان اشاره دارد، روایت زیر می باشد.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ زِيَارَةُ الرِّضَا أَفْضَلُ أَمْ زِيَارَةُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) قَالَ زِيَارَةُ أَبِي أَفْضَلُ- وَ ذَلِكَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَزُورُهُ كُلُّ النَّاسِ وَ أَبِي لَا يَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّيعَةِ.

على بن مهزيار گفت: محضر ابى جعفر (امام جواد) عليه السّلام عرض كردم: فدايت شوم زيارت حضرت رضا عليه السّلام افضل است يا زيارت ابى عبد اللَّه حسين بن على عليه السّلام؟

حضرت فرمودند: زيارت پدرم افضل است زيرا حضرت ابا عبد اللَّه الحسين عليه السّلام را هر گروهى از مردم زيارت مى‏ كنند ولى پدرم را زيارت نمى ‏كند مگر شيعيان خاص و خالص ما. (9)

ج: قبول امامت امام رضا (ع) نشانه قبول امامت امام زمان (عج)

از رحلت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تا زمان امام رضا (علیه السلام) انحرافات زیادی در دین اسلام به وجود آمد؛ حتی در مسیر مکتب تشیع نیز انحرافات متعددی به وجود آمد و فرقه های مختلفی مثل کیسانیه، زیدیه و واقفیه ایجاد شد. امام هشتم (علیه السلام) توانستند تمام خطوط منحرفه را ردّ و راه صحیح را نشان دهند. لذا کسانی که امامت این هشتمین پیشوای منصوب و منصوص از طرف خدا و رسولش را پذیرفتند، امامت بقیۀ ائمه اثنی عشر (علیهم السلام) را نیز قبول کردند و در مسألۀ ولایت به اسلام راستین و خالص راه یافتند.

یعنی بعد از امام رضا (علیه السلام) دیگر در بین شیعه گروه انحرافی وجود ندارد و فرقه ای را نداریم که راهش را از تشیع صحیح جدا کرده باشد. هر کس امامت امام رضا (علیه السلام) را پذیرفته، تا امامت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را پذیرفته است.

علامه مجلسی در بحارالانوار می نویسد: «از فرقه هاى شیعه تنها آنان که به امامت همه ائمه (علیهم السلام) اعتقاد دارند، به زیارت ایشان مى رفتند؛ چون هر کس به امامت آن حضرت اعتقاد داشت، به امامت ائمه پس از ایشان نیز معتقد بود و برخى از مذاهب که پس از ایشان به وجود آمد، به سرعت رخت بر بست». (10)

د: تأکید و ترغیب به زیارت امام رضا (ع)

زیارت امام رضا (علیه السلام) به حدی در روایات تأکید و ترغیب شده که از نظر تعداد، بعد از روایت های ثواب زیارتی حضرت سیدالشهدا (علیه السلام)، روایت های ثواب زیارتی امام رضا (علیه السلام) نسبت به دیگر ائمه (علیهم السلام) در جایگاه دوم قرار دارد. (با توجه به تعداد روایات معصومین در کتاب کامل الزیارات) این تأکیدها می تواند حکایت از توجه دادن شیعیان به آن حضرت با توجه به غریب بودن ایشان را داشته باشند.

* * چند حدیث از فضائل زیارت امام رضا (علیه السلام)

* معادل حج

أَحْمَدَ بْن‏ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ قَالَ قَرَأْتُ كِتَابَ أَبِي‏ الْحَسَنِ الرِّضَا ع أَبْلِغْ شِيعَتِي أَنَّ زِيَارَتِي تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ يَعْنِي ابْنَهُ ع أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ إِي وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حَجَّةٍ لِمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ.

احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی: در کتاب حضرت ابی الحسن الرضا (علیه السلام) خواندم که آن حضرت مرقوم فرموده بودند: «برسان به شیعیانم که زیارت من نزد خدا معادل با هزار حج است.» وی می گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: معادل با هزار حج است؟! حضرت فرمودند: «بلی به خدا قسم؛ بلکه کسی که ایشان را زیارت کند در حالی که عارف به حقش باشد ثواب هزار هزار (یک میلیون) حج به او داده می شود.» (11)

* برخورداری از مقام شهدای بدر

امام موسی کاظم (علیه السلام) فرمودند: «این پسرم (یعنی حضرت رضا (علیه السلام)) در سرزمینی به حالت غربت از دنیا می رود پس کسی که او را زیارت کند و تسلیم امرش بوده و به حقش عارف و آگاه باشد نزد خدا مقامش هم چون مقام شهدای بدر است.» (12)

* بخشش گناهان

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «به زودی پاره ای از بدن من در زمین خراسان دفن می شود، هیچ غمگینی او را زیارت نمی کند، مگر آنکه خدا غمش را زائل می کند و هیچ گناهکاری او را زیارت نمی کند، مگر آنکه خدا گناهانش را می آمرزد.» (13)

* حرام شدن آتش جهنم

امام هادی (علیه السلام) فرمودند: «آگاه باشید کسی که او را {امام رضا (علیه السلام)} زیارت کند و در این راه قطره ای از آسمان بر او اصابت کند، خداوند جسد او را بر آتش جهنم حرام خواهد کرد.» (14)

* مورد شفاعت قرار گرفتن

امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «هر کس مرا در سرزمینی که دور از خاندانم است زیارت کند روز قیامت در سه جایگاه حساس به فریادش می رسم تا از هراس های آن نجاتش بخشم: * هنگام دادن نامه های اعمال به دست راست و چپ مردم، * هنگام عبور از صراط، * هنگام سنجش اعمال». (15)

نتیجه:

روز بیست و سوم ماه ذی القعده سال 230 ق، بنابر قولى شهادت حضرت رضا (علیه السلام) است؛ این روز به روز زیارتی مخصوص امام رضا (علیه السلام) نامگذاری شده، و زیارت آن حضرت در این روز مستحب است.

تأکید و سفارش ائمه (علیهم السلام) برای زیارت امام رضا (علیه السلام) با توجه به دوری مرقد مطهر حضرتش از موطن ائمه (علیهم السلام) و دشواری فراوان مسافرت و خطراتی که داشته می تواند حاکی از حکمت هایی باشد که به مرور زمان بر همگان آشکار گردید.

از جمله حکمت ها تأکید و ترغیب به زیارت امام رضا (علیه السلام)، پی بردن مردم به مقام و منزلت آن حضرت، نقشی که ایشان در ایجاد مدینه رضوی و گسترش تشیع داشتند، می باشد. همچنین قبول امامت آن حضرت، به منزله قبول امامت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بوده و بدین ترتیب راه انحراف در شیعه اثنی عشری بسته شد.

پی نوشت ها:

1. علامه مجلسی می گوید: زیارت حضرت رضا (علیه السلام) در روزهای مقدس اسلامی افضل است؛ خصوصاً روزهایی که اختصاص به آن حضرت دارد. مثل روز ولادت (11 ذی القعده) و روز شهادت آن حضرت (مطابق مشهور آخر ماه صفر) سپس از کتاب اقبال مرحوم سید بن طاووس استحباب زیارت آن حضرت را در روز 23 ذی القعده (طبق روایتی روز شهادت آن حضرت) نیز نقل می کند و در پایان می نویسد: استحباب زیارت آن حضرت در ماه رجب گذشت. (مجلسی، بحارالانوار، ج99، ص43و44)

2. چنانکه از اخبار بر می آید، با فضیلت ترین اعمال ماه رجب، زیارت امام رضا (علیه السلام) است، بلکه زیارت امام رضا (علیه السلام) در ماه رجب از زیارت تمام ائمه (علیهم السلام) افضل است. راوی می گوید: از امام جواد (علیه السلام) پرسیدم: مردی حَجة الاسلام را بجا آورد و عمره تمتع را هم بجا آورد، و رفت به مدینه، قبر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) را زیارت کند. بعد آمد خدمت شما و شما را زیارت کرد، در حالیکه عارف به حق شما بود و می دانست که تو حجت خدایی بر خلق او، و به کربلا رفت قبر حسین (علیه السلام) را زیارت کرد و نیز قبر موسی بن جعفر (علیه السلام) را هم زیارت کرد و برگشت به سوی سرزمین خود. سال بعد هم خداوند، حج را روزی او گردانید؛ یعنی می تواند به حج برود. آیا در این سال حج بجا آورد یا برود به خراسان به زیارت قبر پدر بزرگوارت، کدام افضل و برتر است؟ فرمود: زیارت پدرم امام رضا (علیه السلام) افضل و برتر است که البته باید در ماه رجب باشد. (همان، ج102، ص37)

3. مجلسی، بحارالانوار، ج99، ص43و44.

4. حلى، العدد القویه، ص275.

5. ابن طاوس، إقبال الأعمال، ج 1، ص310.

6. منتظرالقائم، تاریخ امامت، ص216.

7. رک، شوق دیدار، ص69و68.

8. منتظرالقائم، همان، ص217و218.

9. كامل الزيارات، النص، ص: 308-307.

10. مجلسی، بحارالانوار، ج102، ص39.

11. أَبْلِغْ شِیعَتِی أَنَّ زِیَارَتِی تَعْدِلُ عِنْدَ اللهِ تَعَالَى أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ یَعْنِی ابْنَهُ أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ إِی وَ اللهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حَجَّةٍ لِمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّه‏.(شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج2، ص583)

12. عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: ... إِنَّ ابْنِي هَذَا يَمُوتُ فِي أَرْضِ غُرْبَةٍ فَمَنْ زَارَهُ مُسَلِّماً لِأَمْرِهِ‏ عَارِفاً بِحَقِّهِ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَشُهَدَاءِ بَدْرٍ. (كامل الزيارات، النص، ص: 305-304)

13. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنِّي بِخُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مَكْرُوبٌ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ كُرْبَتَهُ وَ لَا مُذْنِبٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ. (الأمالي( للصدوق)، النص، ص: 119)

14. عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيَّ ع يَقُولُ أَهْلُ قُمَّ وَ أَهْلُ آبَةَ مَغْفُورٌ لَهُمْ لِزِيَارَتِهِمْ لِجَدِّي عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع بِطُوسَ أَلَا وَ مَنْ زَارَهُ فَأَصَابَهُ فِي طَرِيقِهِ قَطْرَةٌ مِنَ السَّمَاءِ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ. عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏2، ص: 260.

15. قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع مَنْ زَارَنِي عَلَى بُعْدِ دَارِي وَ شُطُونِ مَزَارِي أَتَيْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي ثَلَاثِ مَوَاطِنَ حَتَّى أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَايَرَتِ الْكُتُبُ يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِيزَانِ. كامل الزيارات، النص، ص: 304.

منبع: سایت فرهنگی تبلیغی حرم مطهر رضوی