خبرگزاری «حوزه»، سلسله یادداشت های روند تحصیلی در حوزه را به قلم حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مروجی طبسی منتشر می کند.

به سال های اول تا سوم طلبگی «دوره مقدمات» و به دروس این دوره «دروس مقدمات» گفته می شود. هدف اولیه در این مرحله فراگیری ادبیات عرب و منطق برای فهم صحیح و دقیق قرآن و روایات و نیز فهم درست منابع علوم اسلامی (تفسیر، کلام، فلسفه، فقه، اصول فقه و...) است. اهداف دیگر این دوره همچون آشنایی اولیه با تفسیر، تجوید، عقاید و تاریخ در مرتبه بعد قرار دارد.

دوره مقدمات، سنگ بنای مراحل تحصیلی حوزه محسوب می شود. براین اساس می توان دوره مقدمات را به منزله پایه و شالودۀ ساختمان معارف دینی و علوم اسلامی دانست که هرگونه سستی و لغزش در آن، فروریختن «بنا» را در پی خواهد داشت؛ گرچه نباید از نظر دور داشت که علوم اسلامی پایه (ادبیات و منطق) در این دوره ارزش طریقی دارند، نه ذاتی. یعنی دروس پایه دوره مقدمات با وجود اهمیت فراوان، مقدمه و ابزاری برای کسب معارف و علوم دینی است که باید پس از خوشه چینی و فراگیری دقیق این دروس، آن ها را پشت سر گذاشت و مراحل اصلی را آغاز نمود. توجه به این نکته موجب تمایز نگاه تسامحی، نگاه افراطی و نگاه ابزاری به دروس مقدماتی از یکدیگر می شود.

* دروس پایه اول

صرف ساده»، «نحو مقدماتی، هدایه، صمدیه یا بدایۀ النحو»، «آموزش فقه»، «منطق 1 (مرکز) یا آشنایی با منطق شهید مطهری»، «اصول اعتقادات»، «روخوانی و تجوید قرآن»، «ترجمه آداب المتعلمین»، «فرازهایی از زندگانی پیامبر اسلام (ص)»، «قرآن کریم (حفظ نیمه دوم جزء سی)».

* دروس پایه دوم

«شرح سیوطی با شرح ابن عقیل (از اول کتاب تا باب الفاعل) و تجزیه و ترکیب نیمه اول جزء سی قرآن»، «شرح سیوطی با شرح ابن عقیل (از باب الفاعل تا التصریف)»، «منطق مظفر یا منطق تعلیمی (از اول تا صناعات خمس)»، «شیعه در اسلام»، «المراد من منیۀ المرید»، «فرازهایی از زندگانی پیامبر اسلام (ص)»، «برگزیده تفسیر نمونه (سُور: فاتحه، انعام، مائده)».

* دروس پایه سوم

«مغنی الادیب باب اول (مفردات) و باب رابع»، «مختصر یا جواهرالبلاغه»، «آموزش عقاید»، «قرآن کریم (نیمه اول جزء 29)»، « المراد من منیۀ المرید»، «سیره پیشوایان»، «برگزیده تفسیر نمونه (سُور: اعراف، انفال، ابراهیم)».

* دروس اصلی دوره مقدمات

ادبیات عرب و منطق از دروس اصلی این دوره به شمار می رود که در ادامه به اختصار به معرفی آن دو می پردازیم.

* ادبیات عرب

این علم دارای دو معنای عام و خاص است. ادبیات در معنای گسترده خود شامل چندین علم می شود: «لغت»، «صرف»، «اشتقاق»، «نحو»، «معانی»، «بیان»، «بدیع»، «عروض»، «قافیه»، «خط»، «قرض الشعر»، «إنشاء النثر والمحاضرات»، «تواریخ». اما در معنای رایج و خاص خود به «صرف»، «نحو»، «لغت»، «معانی»، «بیان» و «بدیع» اطلاق می گردد.

دانش ادبیات عرب در منظومه علوم حوزوی به مثابه پی ساختمان است. به این بیان که زیربنای فهم منابع اصلی دین (قرآن و روایات) و پایه علوم اسلامی (تفسیر، کلام، فقه و...) به شمار می رود؛ چراکه زبان معارف و علوم اسلامی عربی است و آشنایی با این دو نیازمند تحصیل ادبیات عرب و تسلط کافی برآن می باشد.

شیخ حرّ عاملی (ره) با حکم به وجوب فراگیری اعراب قرآن به روایتی از امام صادق علیه السلام استناد می کند که در آن فرمان به فراگیری ادبیات عرب داده شده است: «تَعَلَّمُوا الْعَرَبِيَّةَ فَإِنَّهَا كَلَامُ اللَّهِ الَّذِي كَلَّمَ بِهِ خَلْقَهُ...»                        (وسائل الشيعة، ج‏6، ص: 220) عربی را فراگیرید؛ زیرا آن کلام خداست که به آن زبان با خلقش سخن گفته است. وی با استناد به همین روایت، دانش عربی را جزء علومی می داند که سزاوار است فراگرفته شود.

ادبیات عرب، زبان قرآن و روایات اهل بیت (ع) و کلید فهم صحیح معارف و علوم اسلامی است. با این بیان می توان گفت؛ ادبیات عرب مقدمه ای است برای رسیدن به فهم دقیق و صحیح معارف و علوم اسلامی که باید به فراگیری آن اهتمام جدی داشته باشیم.